Zo benut je de openbare ruimte beter voor sport en bewegen

Het goede nieuws is: steeds meer mensen sporten al in de openbare ruimte^[1,2]. Ongeveer 70 procent van de Nederlanders gebruikt de openbare ruimte maandelijks om te sporten^[1]. En dat percentage is tijdens de coronapandemie alleen maar toegenomen^[3]. Zie onderstaande figuur^[4].

De uitdagingen qua optimaal gebruik

Toch worden lang niet alle voorzieningen in de openbare ruimte optimaal gebruikt. Sommige voorzieningen zijn vol goede intenties aangelegd, maar voldoen uiteindelijk toch niet aan een behoefte. Er zijn bijvoorbeeld voorzieningen die heel specifiek maar een bepaalde doelgroep bedienen. Zo zie je bijvoorbeeld dat jongens veel meer gebruik maken van de openbare ruimte dan meisjes. En mensen met een beperking zijn nog minder te vinden op deze locaties en routes. 

Andere plekken of gebieden worden juist te veel gebruikt. Daardoor ontstaan problemen of zelfs schade. Denk aan de drukte in natuurgebieden op mooie dagen of aan verschillende groepen die elkaar in de weg zitten zoals fietsers en wandelaars.

Drie vraagstukken van beter benutten

De drie vraagstukken die we in dit artikel belichten zijn:

• beter spreiden van drukte op plekken, routes en gebieden;
• beter benutten van plekken en routes die nu onderbenut worden;
• zorgen dat bepaalde plekken en routes gebruikt worden door andere doelgroepen.

Deze vraagstukken worden op verschillende locaties op verschillende manieren aangepakt. Sommige locaties lossen hun optimalisatievraagstuk op met apps, andere met programmering, weer andere met zonering of tijdslots.

In dit artikel geven we je een aantal voorbeelden van oplossingen. Deze oplossingen zijn vooral ter inspiratie. Er is nog weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Als die onderbouwing er wel is, zullen we die benoemen. Als gemeente moet je per locatie goed afwegen welke oplossing het meest geschikt is voor het probleem dat je wilt oplossen. 

Vraagstuk 1: ik heb teveel mensen die mijn plek willen bezoeken

Heb jij in jouw gemeente te maken met piekbelasting of recreatiedruk? Zoeken te veel inwoners steeds dezelfde plekken op, op dezelfde tijdstippen? Is het in het weekend bijvoorbeeld erg druk in bossen en natuurgebieden met wandelaars, fietsers en ruiters? Of op zomeravonden te druk in het stadspark met bootcampers en picknickers? Er zijn verschillende oplossingen om deze drukte beter te spreiden.

Piekbelasting op bepaalde momenten: reserveringssysteem

Om beter om te kunnen gaan met piekbelasting op bepaalde momenten kun je een boekings- of reserveringssysteem gebruiken. Hoewel je hierbij misschien meteen denkt aan sportscholen die werken met reserveringssystemen en tijdslots, kun je deze aanpak ook in de openbare ruimte toepassen. 

Praktijkvoorbeeld Veendam

Leer- en Sportpark (LSP) De Langeleegte in Veendam is een open sportpark waar ook andere partijen dan sportverenigingen – zoals onderwijs, commerciële aanbieders of bewoners – gebruik kunnen maken van de sportvoorzieningen. Om het gebruik te reguleren en conflicten tussen gebruikers te voorkomen, gebruikt de gemeente een reserveringssysteem. 

Er staan twee informatiezuilen met touchscreen op het park. Iedereen kan te allen tijde gebruik maken van het park, maar alleen partners van de gemeente die ook betrokken zijn bij het lokale sportakkkoord kunnen (gratis) een reservering plaatsen. De schermen laten zien wanneer welke velden gereserveerd zijn en door wie. Ook geplande onderhoudswerkzaamheden worden in het systeem gezet.

Tot nu toe heeft het reserveren nog geen conflicten opgeleverd. Enkele voordelen die Veendam door dit systeem ervaart zijn: 

• het helpt in de communicatie naar gebruikers toe;
• het voorkomt conflicten tussen gebruikers die op dezelfde tijd van dezelfde locatie gebruik willen maken;
• het verlaagt de drempel voor buitenles doordat docenten van de naastgelegen onderwijsinstelling de sportvelden, pumptrack of het ASM veld voor hun lessen lichamelijke opvoeding kunnen reserveren en niet ‘op de gok’ naar de locatie hoeven te gaan. 

Een voordeel van werken met reserveringssystemen is dat je het gebruik van locaties en sportaanbod in jouw gemeente beter spreidt. Simpelweg omdat gebruikers (online) kunnen zien dat een tijdslot vol zit en direct kunnen kiezen voor een ander (of rustiger) moment. Zo’n systeem blijkt er zelfs voor te zorgen dat mensen meer gemotiveerd worden om te gaan sporten, blijkt uit onderzoek^[5]. Kies wel voor een reserveringssysteem waarbij het vinden en boeken laagdrempelig is. Anders wordt het systeem een belemmering^[6]. 

Piekbelasting op bepaalde locaties: zonering

Om beter om te kunnen gaan met piekbelasting op bepaalde locaties kun je zonering toepassen. Met zonering bedoelen we dat je een gebied opdeelt in verschillende deelgebieden of zones, met ieder hun eigen doeleinden en toegestane activiteiten. 

Eenzelfde principe van zonering zou je kunnen toepassen in jouw gemeente op de plekken in de openbare ruimte met piekbelasting. Bijvoorbeeld door in parken speciale zones aan te wijzen waar bootcampclubjes terecht kunnen of waar mensen mogen barbecueën. Zodat mensen die naar het park komen om te ontspannen en mensen die naar het park komen om te sporten, ieder hun eigen plek hebben zonder elkaar in de weg te zitten. De gemeente Groningen heeft dit bijvoorbeeld toegepast op het Stadspark, waar deelgebieden voor evenementen, dagrecreatie en rust zijn aangewezen^[7]. De Sallandse Heuvelrug werkt met een Buitencode en in de Kennemerduinen moeten sportaanbieders een afspraak met Staatsbosbeheer maken om de gedragscode te bespreken. Pas daarna mogen ze activiteiten in het gebied organiseren.

Vraagstuk 2: hoe krijg ik meer mensen naar mijn plek?

Misschien is er in jouw gemeente geen sprake van piekbelasting, maar worden bepaalde plekken juist weinig gebruikt. Denk aan pleinen, speelplekken, fitnesstoestellen of beweegroutes. Hoe kun je zorgen dat die plekken beter benut worden?

Inzetten van apps en gamification

Een bekende manier om mensen te verleiden naar buiten te gaan of naar bepaalde plekken te gaan, zijn apps waar gamification elementen in zijn verwerkt, zoals de Ommetjes-app, Inviplay en Ynbeweging. Maar je kunt apps ook inzetten om specifieke beweegplekken in jouw gemeente beter te benutten. Bijvoorbeeld door beweegplekken of -routes te voorzien van QR-codes op toestellen, die uitleggen hoe je de toestellen kunt gebruiken of stimuleren om bepaalde oefeningen uit te voeren. Daarmee bied je toegevoegde waarde aan een bestaande beweegplek en daarmee kun je mogelijk meer gebruikers trekken. 

Het beperkte onderzoek naar het effect van apps met een gamification element op beweeggedrag is overwegend positief. En deze vorm van gamification wordt steeds vaker ingezet in de openbare ruimte. Lees bijvoorbeeld ook dit artikel over gegamificeerde buitenspeel- en sportplekken. Het effect van beweegroutes op beweeggedrag is nog onvoldoende onderzocht. Momenteel lopen er een aantal onderzoeken die kijken naar wat maakt dat een route wel of niet werkt.

De basis op orde

Apps kunnen dus een middel zijn dat je ook in jouw gemeente kunt inzetten om meer mensen naar een specifieke locatie te krijgen. Maar dit werkt alleen als de basis op orde is. Want weet je eigenlijk wel waarom een locatie te weinig bezoekers trekt? Heeft het een opknapbeurt nodig? Is de beweegplek niet uitdagend genoeg? Is de demografische samenstelling van de wijk veranderd? Hebben mensen meer uitleg of begeleiding nodig? 

We adviseren gemeenten om altijd te werken vanuit een goede basis. Dat is een visie en beleid voor bewegen in de openbare ruimte (orgware). Op basis daarvan kun je zorgen voor aantrekkelijke en toegankelijke plekken die aansluiten bij wensen van gebruikers (hardware) en om te zorgen voor voldoende activiteiten en communicatie (software). Want een goede afstemming van deze hardware, software en orgware, draagt er sterk aan bij om meer mensen naar een bepaalde plek te krijgen. 

Wil jij ook aan de slag met het maken van beleid voor een beweegvriendelijke omgeving? Bekijk dan ons stappenplan ‘in negen stappen naar een beweegvriendelijke omgeving’.

Vraagstuk 3: hoe krijg ik specifieke doelgroepen op mijn plek? 

Een beweegvriendelijke openbare ruimte wordt over het algemeen gerealiseerd, beheerd en onderhouden met budgetten vanuit de gemeente. Het is de bedoeling dat alle inwoners van de gemeente ervan profiteren, maar regelmatig zie je dat niet alle inwoners ook vertegenwoordigd zijn, omdat een deel van de bewoners belemmeringen ervaart. 

Denk hierbij aan: meiden die niet snel naar een lokaal voetbalveldje gaan om mee te voetballen met de jongens, mensen met een beperking die niet goed weten of een plek wel geschikt is voor hen om te sporten en bewegen en daarom niet komen of ouderen die het ommetje niet kunnen lopen, omdat er bankjes onderweg ontbreken. Hoe krijg je andere doelgroepen naar een bestaande plek?

Er zijn verschillende oplossingen mogelijk, zowel in de hardware, de software als de orgware. Een aantal voorbeelden en tips zetten we hieronder op een rij:

Hardware

• Zorg dat de plekken zowel fysiek als sociaal veilig zijn voor iedereen. Dat begint bij de bereikbaarheid, ook voor mensen die slecht ter been zijn of in een rolstoel zitten. De kwaliteit van de voet- en fietspaden is dan belangrijk. Voldoende bankjes onderweg om te kunnen uitrusten, maar ook goede verlichting zodat je kan zien wie er zijn en wat er om je heen gebeurt, is ook van belang^[10]. Een voorbeeld is het Noorderpark in Amsterdam, waar de afgelopen jaren veel aanpassingen zijn gedaan om het park aantrekkelijker, toegankelijker en beweegvriendelijker te maken voor iedereen.
• De Urban Dance Ground is een dansplek in de openbare ruimte, die samen met de doelgroep (meiden) is ontwikkeld en specifiek aansluit op de behoefte van de meiden. Meiden kunnen er hun eigen muziek afspelen en bijvoorbeeld TikTok-filmpjes opnemen. De vormgeving en kleurstelling is met de meiden samen bepaald. Op dit moment zijn er in heel Nederland zo’n 20 Urban Dance Grounds.
• Maak een speeltuin geschikt voor kinderen met een beperking en communiceer ook dat de speeltuin geschikt is voor deze doelgroep. In Amsterdam is speeltuin de Gibraltar daar een mooi voorbeeld van. Een richtlijn die je daarbij kan hanteren is de 100-70-50 norm die is opgesteld door de Speeltuinbende. Deze norm houdt in dat in een speeltuin iedereen 100% welkom is, 70% van de speelaanleidingen bereikbaar moet zijn voor iemand met een beperking en dat 50% van de speelaanleidingen ook bespeelbaar is voor iemand met een beperking. Meer hierover lees je in dit artikel.

Software

• Zorg door de inzet van buurtsportcoaches of lokale stichtingen dat er ook ruimte in de tijd gemaakt wordt op plekken voor specifieke doelgroepen. Zo organiseert De Betrokken Spartaan wekelijkse walking football activiteiten op het Cruyff Court in de wijk. 
• Heb je een beweeg- of wandelroute die weinig gebruikt wordt? Vaak voelen mensen een belemmering om alleen te gaan bewegen of wandelen in de openbare ruimte. Wandelgroepen kunnen daar een hele goede oplossing voor zijn. De sociale component van deze wandelgroepen is vaak de drijfveer voor mensen om te komen, het wandelen en bewegen komt daarna pas. De Nationale Diabetes Challenge is een mooi voorbeeld van hoe je meer mensen in beweging brengt, iets bijdraagt aan de sociale cohesie en strijd tegen eenzaamheid, maar mensen ook bekend maakt met de routes die er in een gemeente zijn gerealiseerd. Dat kan onder begeleiding van een buurtsportcoach. 

Orgware

• Zoals eerder benoemd, begint een goed gebruikte openbare ruimte bij een goede visie en beleid. Betrek lokale partners én de doelgroepen zelf bij de uitwerking van jouw visie en beleid. Zo haal je bij de experts en de ervaringsdeskundigen al een hoop kennis op om jouw beweegplekken zo in te richten dat beoogde doelgroep ze gaat gebruiken.
• Neem de tijd om met behulp van doelgroepen en hun ambassadeurs periodiek het gebruik van de beweegplekken te evalueren. Dat levert een hoop waardevolle aanknopingspunten op voor verbetering.

Aan de slag

Aan de hand van drie vraagstukken hebben we je laten zien welke verschillende oplossingen er zijn om de openbare ruimte in jouw gemeente beter te benutten voor sport en bewegen. De belangrijkste les hierin is dat je kiest voor een aanpak die past bij jouw lokale vraagstuk (wat is het probleem), bij jouw doel (wat wil je bereiken) en bij gebruikers (wat is de behoefte). Alleen dan kun je de juiste voorwaarden creëren die jouw inwoners te allen tijde stimuleren, faciliteren en uitdagen om buiten te bewegen, spelen en sporten.

Lees meer

Als je de vraagstukken/problemen uit dit artikel ook ervaart bij/in jouw sportaccommodaties, lees dan hier verder:

• Open sportpark: zo benut je de schaarse ruimte beter
• Drie voorbeelden van open sportparken: Den Haag, Veendam en Harderwijk
• Tipsheet Creëren van een open sportpark  
• Vier voorbeelden van Multifunctionele Accommodaties: Gaanderen, Uithoorn, Burgum en Eemnes
• Efficiënt gebruik van sportaccommodaties