Het aantal 65-plussers in Nederland neemt de komende decennia sterk toe, van 3,2 miljoen in 2018 naar 4,8 miljoen in 2041 (CBS). Van hen woont 6% in een verpleeghuis (Actiz). Voor deze mensen is het belangrijk dat ze blijven bewegen. Het helpt bijvoorbeeld om lichamelijke en geestelijke achteruitgang tegen te gaan, is een kans om anderen te ontmoeten en kan de kwaliteit van leven verbeteren. Toch is het niet altijd gemakkelijk om deze ouderen te laten bewegen. Eén manier om beweging te stimuleren, is met de beweegtuin.
De beweegtuin: bewegen en ontmoeten
In een beweegtuin kunnen ouderen bewegen die wonen in of nabij een woonzorginstelling. In de buitenlucht, welteverstaan. Zowel ouderen met als zonder lichamelijke of cognitieve beperking zijn welkom. In een beweegtuin staan beweegtoestellen zoals crosstrainer, heuptwister of rekstokken in een beweegvriendelijke ingerichte buitenomgeving. Professionals zoals fysiotherapeuten en buurtsportcoaches, maar ook getrainde vrijwilligers of mantelzorgers, kunnen er activiteiten en oefeningen begeleiden. Niet alleen het bewegen zelf levert gezondheidswinst op; juist ook het sociale aspect is een belangrijk element van de beweegtuin. Het is een plek om samen te komen.
Zie ook De Gelderse Sportfederatie over beleef- en beweegtuinen.
Beleeftuin in Dordrecht
Zorgorganisatie het Parkhuis in Dordrecht kent een heuse beleeftuin. Wat ontstond als een kleine moestuin groeide uit tot een plek met onder meer een bloemen- en theetuin en een wandelroute die de zintuigen prikkelt. Vier keer per jaar is er een feest om het wisselen van de seizoenen te vieren. Ook zijn er muziekmiddagen in de tuin en bezoekjes van de mobiele kinderboerderij. En er worden activiteiten georganiseerd met de kinderen van basisscholen, zodat jong en oud elkaar kunnen ontmoeten. Volop beleven en ontdekken dus voor de ouderen hier!
Lees meer over deze Beleeftuin.
Binnen- en daktuin in Zaandam
Zorgorganisatie Penemes gooide een tijd geleden het roer om en koos een nieuwe leidraad om de bewoners gelukkig oud te laten worden: de natuur. Eerst werd een binnentuin aangelegd om doorheen te wandelen, compleet met vogels en vlinders. Dat niet alleen: bewoners kunnen zelfs het dak op om van de bloemetjes en bijtjes te genieten. Het dakterras nodigt uit om te zitten of mee te helpen met tuinieren of schoonmaken. Ook kippen en konijnen zijn er van de partij en er worden activiteiten georganiseerd. Er is zelfs een heuse ‘dakboer’!
Lees meer over de binnen- en daktuin bij Penemes.
Beweeg- en belevingstuin Hornerheide
Bij Proteion Hornerheide kunnen de bewoners vertoeven in de beweeg- en belevingstuin ‘Buiten Gewoon’. Boerenerf, schommel, amfitheater, bloemen: genoeg te zien, voelen, ruiken en meemaken. Bewoners kunnen groente verbouwen, kippen voeren en het muziek- en beweegpad bewandelen. Of gewoon even rustig zitten kijken vanaf het terras natuurlijk.
Lees meer over de beweeg- en belevingstuin bij Proteion Hornerheide.
Verkeers- en beweegtuin Burgum
De verkeers- en beweegtuin in Burgum is een plein met bewegingstoestellen. Ouderen oefenen er met hun scootmobiel of rollator; kinderen met hun leerkracht oefenen er de verkeersregels. Dit stimuleert senioren om te bewegen én om mee te (blijven) doen in het verkeer. In de tuin komen jong en oud samen, verbeteren zij hun conditie en leren zij elkaars reactievermogen begrijpen om veilig en alert op straat te bewegen. “Een parel aan de rand van Burgum”, zei Burgemeester Eric ter Keurs bij de opening. Veilig Verkeer Nederland (VVN), activiteitenbegeleiding van De Friese Wouden (DFW) en fysio- en ergotherapeuten in Burgum denken er ook zo over.
Senioren en jongeren in Burgum ondervonden problemen in het verkeer, zo bleek voorafgaand aan de realisatie van de tuin. Jong en oud kwamen dezelfde moeilijkheden tegen. Bijvoorbeeld drempels in woonerven, voorrangsregels en verkeerslichten die te snel op rood springen.
Ook de fysio- en ergotherapeuten van het Specialistisch Centrum van De Friese Wouden en cliënten ondervonden problemen in het verkeer. Als de fysiotherapeut samen met de cliënt een hulpmiddel testte in het verkeer, ervoer de cliënt de omgeving als te onrustig. Dit belemmerde het herstel van de cliënt. Cliënten kunnen onzeker worden, het zelfvertrouwen kan afnemen en het vertrouwen in het hulpmiddel kan stagneren. De verkeers- en beweegtuin biedt cliënten een prikkelarme omgeving om te oefenen met verschillende verkeerssituaties en hulpmiddelen. Vooral in de zomer wordt de tuin gebruikt en doen begeleiders hier oefeningen met bewoners.
Generatietuin in Den Haag
In Den Haag tuinierden senioren samen met kinderen van scholen of buitenschoolse opvang in de Generatietuin. Deze tuin won het Appeltje van Oranje in het kader van ‘het verbinden van generaties’. Het Oranje Fonds kent jaarlijks deze prijs toe aan drie bijzondere, innovatieve of succesvolle projecten op het gebied van maatschappelijk welzijn en sociale cohesie.
Zelf aan de slag? Lees het Handboek Generatietuin.
Beweegtuin beginnen?
Kortom, een beweegtuin bij een instelling, buurthuis of gezondheidscentrum kan veel opleveren. Stel dat je hiermee aan de slag wilt, hoe pak je dat aan? Het begint met het stellen van de goede vragen. Voor wie is de plek bedoeld? Wat is precies het doel? Wie maakt het programma? Wie worden de begeleiders? Vervolgens maak je een globaal plan van de inrichting van de ruimte. Wat zijn de looproutes? Welke subgebieden zijn er? Hoe staat de tuin in verbinding met de omgeving? Dit plan maak je vervolgens concreet: waar komt welk toestel te staan? Hoe zien de zitplekken eruit? Waar loopt het pad?
Nadat de beweegtuin gerealiseerd is, kan er bewogen worden – maar niet voordat de begeleiders getraind zijn. Denk daarbij niet alleen aan de beweegprofessionals uit het zorgcentrum, maar ook aan vrijwilligers en mantelzorgers. Goede begeleiding is essentieel om de ouderen verantwoord te laten bewegen in de tuin.
Bekijk ook het stappenplan van Nijha om een beweegtuin te realiseren.
Ontwikkelingen rondom beweegtuinen
Als je aan de slag wilt om ouderen meer te laten bewegen, zijn er verschillende ontwikkelingen die interessant zijn. Eén trend is dat de focus verschuift van de formele beweegplek naar de informele beweegruimte. Beweegtuinen zijn speciale locaties die gericht zijn op bewegen. Maar ook bijvoorbeeld op straat worden steeds meer beweegprikkels ingericht. Een voorbeeld daarvan is de beweegroute in Helvoirt. Een andere ontwikkeling heeft te maken met de ombouw van zorgcentra naar verpleeghuizen. Daardoor worden beweegtuinen die vooral veel toestellen bevatten minder gebruikt. Er is meer behoefte aan een invulling gericht op beleven, genieten en ontmoeten. Ook worden beweegtoestellen, zoals de Jukebox of Draaiorgel, vaker binnen geplaatst. Bijvoorbeeld in de gangen. Dit is vooral het geval wanneer bewoners van verpleeghuizen nog wel actief zijn, maar voor wie de beweegtuin buiten een stap te ver is.
