Zo begeleid je als buurtsportcoach deelnemers met een chronische aandoening

Wie werkt als buurtsportcoach krijgt weleens te maken met deelnemers die een  chronische aandoening hebben. Bijvoorbeeld bij wandelgroepen, beweegadviesgesprekken of fittesten. Met de juiste kennis kun je goed rekening houden met de mogelijkheden en beperkingen van de deelnemer. Kennis over de aandoening zelf, mogelijke klachten of beperkingen en waar je op moet letten bij het sporten of bewegen. Ook is het belangrijk dat je weet wat iemand juist wel kan doen. Want bij veel aandoeningen heeft bewegen meerdere positieve effecten.

Chronische aandoeningen

Chronische aandoeningen die je als buurtsportcoach kunt tegenkomen, zijn onder andere:

• COPD
• astma
• dementie
• diabetes type 2
• hartfalen
• hoge bloeddruk
• kanker
• obesitas
• reumatoïde artritis
• artrose

COPD

COPD staat voor chronische obstructieve longziekten en is een verzamelnaam voor meerdere aandoeningen aan de longen. Mensen met COPD zijn sneller kortademig en moe. COPD is niet te genezen, maar sporten en bewegen kunnen hen helpen om zich beter te voelen. Sport en bewegen bij COPD:

• vermindert kortademigheid en vermoeidheid
• verbetert conditie
• verbetert emotioneel functioneren 
• zorgt voor meer controle over de ziekte
• vermindert aantal ziekenhuisopnames

Duurtraining (zoals wandelen en fietsen), intervaltraining (zoals circuittraining of sport en spel) en krachttraining hebben bewezen positieve effecten op COPD. Een combinatie van duur- en krachttraining werkt het best. Soms is iemand te benauwd voor duurtraining, bekijk dan of intervaltraining of krachttraining wel lukt. Wanneer iemand bang is om zich in te spannen, kan een longfysiotherapeut de deelnemer hierbij begeleiden. Ook kunnen yoga en tai chi waarbij ademhalingstechnieken zijn toegevoegd een positief effect hebben bij COPD.

Astma

Bij astma zijn de longen gevoeliger voor prikkels. De spieren in de longen trekken samen waardoor de luchtwegen tijdelijk vernauwen. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij inspanning. Toch is bewegen bij astma juist belangrijk:

• vergrote fitheid en maximale zuurstofopname
• verhoogde kwaliteit van leven
• positief effect op angst, depressie en slaapkwaliteit
• verminderde kans op een astma-aanval tijdens inspanning
• minder ontstekingen

Een goede warming-up kan een astma-aanval helpen voorkomen. Ook is het belangrijk om te letten op andere prikkels die de astma kunnen verergeren, zoals kou en pollen. Er wordt geadviseerd om tijdens inspanning goed door de neus te ademen: deze verwarmde, bevochtigde en gefilterde lucht vermindert de prikkels die een astma-aanval kunnen veroorzaken. Twee tot drie keer per week gematigde tot hoog intensieve duurtraining – zoals hardlopen, zwemmen, balsporten en fietsen – zijn bewezen effectief, maar intervaltraining en krachttraining hebben ook een positief effect.

Dementie

Dementie is een verzamelnaam voor verschillende hersenziekten waarbij de hersenen niet meer goed informatie kunnen verwerken. Het bekendste symptoom is vergeetachtigheid. Onderzoek laat zien dat bewegen een rol speelt bij het verminderen en voorkomen van dementie. Bewegen zorgt voor:

• beter denkvermogen
• lager valrisico
• behoud van spierkracht
• minder depressieve klachten

Aandacht voor verschillende aspecten van trainen is hierbij belangrijk: kracht, uithoudingsvermogen, flexibiliteit en balans. Dit artikel legt de effecten van bewegen uitgebreid uit. Er zijn verschillende voorbeelden van activiteiten en beweegprogramma’s voor mensen met dementie, zoals Meer Bewegen voor Ouderen (MvBO), Dans op Recept en Silverfit. Die zijn uitgebreid beschreven in dit artikel.

Diabetes type 2

Bij mensen met diabetes type 2 (suikerziekte) reageert het lichaam niet goed op insuline of maakt het te weinig insuline aan. Daardoor blijft er te veel suiker in het bloed zitten: de bloedsuikerwaarde is te hoog. Er is dan een groter risico op hart -en vaatziekten en problemen met de nieren. Sporten en bewegen kunnen diabetes voorkomen en de symptomen verminderen. Het zorgt voor:

• verbeterde insulinegevoeligheid, glucosetolerantie en glucosemetabolisme (het verwerken van glucose)
• minder gebruik van medicijnen
• stabielere bloedsuikerspiegel

Geadviseerd wordt om de beweegrichtlijnen te volgen. Daarnaast geldt: Hoe meer iemand beweegt, hoe groter het positieve effect op de lange termijn. Let op: adviseer om druivensuiker bij de hand te houden tijdens het sporten om een te lage bloedsuikerspiegel (‘hypo’) te voorkomen of herstellen.

Hartfalen

Bij hartfalen is de pompfunctie van het hart verminderd. Het hart is niet goed in staat om voldoende bloed door het lichaam te pompen. Mensen met hartfalen zijn vaker benauwd, kortademig en sneller moe. Hartfalen is niet te genezen, maar bewegen kan wel helpen. Bewegen bij hartfalen zorgt voor:

• verbeterde fitheid
• minder angst en depressie
• verbeterde kwaliteit van leven
• minder ziekenhuisopnames

Mensen hebben het meeste baat bij een persoonlijk afgestemd programma van 2 á 3 keer in de week. Geschikte beweegvormen zijn wandelen, fietsen, nordic walking, aerobics en eventueel hardlopen. Wanneer iemand een meer ernstige vorm van hartfalen heeft, is het goed om onder begeleiding van een gespecialiseerd hart- en vaatfysiotherapeut te sporten.

Hoge bloeddruk

De bloeddruk geeft aan hoeveel bloed door het lichaam wordt gepompt en met hoeveel kracht. Een te hoge bloeddruk kan zorgen voor druk op de bloedvaten en een hoger risico op hart -en vaatproblemen. Sport en bewegen hebben een groot effect op het verlagen van de bloeddruk: Na inspanning daalt de bloeddruk gedurende 4 tot 10 uur. Op de lange termijn vermindert bewegen ook de risico’s op een hersenbloeding of hartaanval. Sport en bewegen bij een hoge bloeddruk leiden tot:

• verlaagde bloeddruk op korte en op lange termijn
• minder ontstekingsreacties in het lichaam

Er wordt aanbevolen om 5 tot 7 keer per week 30 minuten matig intensief te bewegen. Denk hierbij aan wandelen, fietsen, zwemmen, roeien of de crosstrainer. Het advies is om het bewegen rustig op te bouwen en zware krachttraining te mijden. Let op: bij een bloeddruk van 180/105 of hoger is het verstandig om eerst een arts te raadplegen. Meer weten over bewegen bij een hoge bloeddruk? Dat lees je in dit artikel.   

Kanker

Bewegen kan het risico op het ontwikkelen en het terugkeren van kanker verkleinen. Ook wanneer iemand kanker heeft, is bewegen belangrijk. Tijdens de behandeling van kanker gaan mensen vaak fysiek achteruit, bijvoorbeeld na chemotherapie of bestraling. Bewegen is daarom belangrijk en zorgt voor:

• verbeterd fysiek functioneren (uithoudingsvermogen en spierkracht)
• minder vermoeidheid, stress en angst
• verminderde tumorgroei
• verbeterde kwaliteit van leven 
• minder problemen na de operatie en kortere ziekenhuisopnames
• bij borstkanker: minder last van lymfoedeem (zwelling)
• bij prostaatkanker: minder bijwerkingen van de hormoontherapie

Bewegen is in het algemeen veilig voor mensen met kanker. Zowel duurtraining, krachttraining als een combinatie van beide zorgt voor positieve effecten. Het is verstandig om goed naar het eigen lichaam te luisteren, een goede balans aan te houden tussen inspanning en rust, inactiviteit te vermijden en toe te werken naar de beweegrichtlijnen.

Obesitas

Bij obesitas is er sprake van een te hoge BMI (Body Mass Index). Bewegen is een belangrijke pijler van de behandeling van obesitas en heeft positieve effecten:

• minder gewicht en lichaamsvet
• minder vet rondom de organen
• verbeterde fitheid
• gezondere lichaamssamenstelling door meer spiermassa en minder vet

Het bewegen rustig opbouwen is belangrijk vanwege een verhoogd risico op overbelasting van de pezen en gewrichten en spierblessures. Kies in het begin minder belastende activiteiten zoals wandelen, zwemmen of fietsen. Meer informatie over bewegen en beweegadviezen bij obesitas vind je in dit artikel.

Reumatoïde artritis

Mensen met reumatoïde artritis hebben last van ontstekingen in de gewrichten. Sporten en bewegen is vaak pijnlijk. Toch kan het juist helpen de klachten te verminderen:

• minder pijnlijke gewrichten en ontstekingsactiviteit
• afname verergering van symptomen
• beter kunnen omgaan met klachten
• beter kunnen uitvoeren van activiteiten in het dagelijks leven
• betere kwaliteit van leven

Het is belangrijk om de pijnlijke gewrichten niet te zwaar te belasten. Kies bij pijn in de knieën of heupen bijvoorbeeld voor fietsen of zwemmen in plaats van hardlopen. Heeft iemand pijn in de nek, dan is rugslag prettiger dan schoolslag. Een ander alternatief zou aquagym zijn. Andere passende beweegvormen zijn tai chi en yoga. Let op: wanneer de pijnklachten na het sporten of bewegen verergeren en langer dan twee uur aanhouden, is het advies om een hersteldag in te gelasten.

Artrose

Artrose is een aandoening aan het kraakbeen van het gewricht. Het komt het meest voor in de knieën en de heupen. Door artrose kan bewegen stijf en pijnlijk zijn. Mensen met artrose zijn daarom soms bang om te bewegen. Toch is bewegen bij artrose juist belangrijk vanwege de volgende positieve effecten:

• de helft tot tweederde minder pijn
• beter kunnen bewegen
• dagelijkse activiteiten kunnen doen met minder pijn
• minder kans op een knie -of heupoperatie

Kies voor activiteiten die de gewrichten niet zwaar belasten. Bij knie- of heupartrose zijn zwemmen, fietsen, wandelen, nordic walking, roeien, yoga of de crosstrainer geschikt. Bewegen in warm water (hydrotherapie) is vaak prettig. Let op: opstartpijn is niet erg, maar de pijn moet wel afnemen gedurende de beweegactiviteit. Bij pijn en stijfheid binnen 24 uur na het sporten is het beter om de volgende keer korter en minder intensief te bewegen. Meer lezen over bewegen en artrose? Dat kan in dit artikel.