Stimuleer sport en bewegen voor een betere bloeddruk

Oorzaken en gevolgen van een hoge bloeddruk

In 2021 had bijna 2,8 miljoen Nederlanders een verhoogde bloeddruk (bekend bij de huisarts)^[¹^]. Het aantal mensen met hoge bloeddruk stijgt naarmate de leeftijd toeneemt. Bij 85-95% van de mensen met een verhoogde bloeddruk is geen duidelijke oorzaak bekend. In dit geval spreken we van primaire hoge bloeddruk. Bij 5-15% van de mensen is de bloeddruk verhoogd als gevolg van een ziekte, ook wel secundaire hoge bloeddruk. Secundaire hoge bloeddruk komt bijvoorbeeld voor bij een ziekte aan de (bij)nieren of bij obstructief slaapapneusyndroom^[2,3].

Zaken die bijdragen aan het ontwikkelen van een hoge bloeddruk zijn:

• ongezonde eetgewoonten
• onvoldoende bewegen
• obesitas
• overmatig stress
• roken 
• (overmatig) drinken van alcohol

Ook kan de bloeddruk in sterke mate erfelijk bepaald zijn. Hoge bloeddruk geeft op zichzelf geen klachten, maar vormt wel een risicofactor voor een hersenbloeding, hartaanval, hartfalen, beschadiging van de nieren en plotseling overlijden^[4,5]. 

Verschil onder- en bovendruk

De bloeddruk geeft aan hoeveel en met hoeveel kracht bloed uit het hart wordt gepompt. Dit zegt iets over de flexibiliteit en de conditie van de slagaderen. Wie over bloeddruk spreekt, heeft het ook over onder- en bovendruk. Bloeddruk wordt gemeten met bloeddrukmeters, en aangegeven in mmHg. Je hebt bijvoorbeeld een bloeddruk van 140/90 mmHg. Het eerste cijfer is de bovendruk, het tweede de onderdruk^[6].

De bovendruk (of systolische druk) is de maximale druk die bij het samentrekken van de linker hartkamer wordt opgebouwd in de aorta, de belangrijkste slagader van het lichaam. De onderdruk (of diastolische druk) is de minimale druk tussen twee samentrekkingen van het hart in, wanneer het hart zich ontspant en de linker hartkamer zich weer met bloed vult^[6].

Hoe hoog en hoe gevaarlijk is een hoge bloeddruk?

Een bloeddruk is hoog als de bovendruk 140 mmHg of hoger is en de onderdruk 90 mmHg of hoger, bij ten minste drie metingen. Artsen spreken dan van hypertensie.

Het risico op sterfte door hart- en vaatziekten daalt bij afname van de hoge bloeddruk. Zo blijkt uit onderzoek dat bij een afname in de bovendruk van 10 mmHG het risico op^[7]:

• Ernstige cardiovasculaire ziekten daalt met 20%
• Coronaire hartziekten daalt met 17%
• Een beroerte daalt met 27%
• Hartfalen daalt met 28%

Wat is de relatie tussen sport en bewegen en een hoge bloeddruk?

Onderzoek wijst uit dat een hoge bloeddruk opvallend daalt door lichamelijke inspanning, vergelijkbaar met hoe medicijnen dat doen. Alle vormen van beweging zijn goed; zelfs handgreeptraining heeft al effect. Hoe werkt dat? Het lichaam moet meer bloed rondpompen naar de spieren die zuurstof nodig hebben. Hierdoor stijgt de hartslag^[8]. Na de inspanning daalt de bloeddruk. Meestal duurt die daling 4 tot 10 uur, maar soms wel 22 uur. Op de lange termijn vermindert lichamelijke inspanning zowel het risico op een hersenbloeding als dat op een dodelijke hartaanval met 30%.

Beweegadvies voor mensen met hoge bloedddruk

De Federatie Medisch Specialisten raadt mensen met hoge bloeddruk aan om voldoende te bewegen en dus te voldoen aan de algemene beweegrichtlijnen, voor zover dat haalbaar is. Als het doel is om de bloeddruk te verlagen, wordt vanuit de European Society of Hypertension guidelines 2023 aanbevolen om 5-7 keer in de week 30 minuten per keer matig intensief in te spannen. Lees hier hoe 65-plusseres matig intensief kunnen bewegen. 

Verder blijkt uit onderzoek dat aerobe training (duurtraining), krachttraining, intervaltraining met hoge intensiteit en isometrische training effectief zijn in het verminderen van hoge bloeddruk^[9]. Isometrische training is een vorm van krachttraining waarbij je een statische of stilstaande positie vasthoudt, zonder je te bewegen. Denk hierbij aan planken of wall-sits. Uit recent onderzoek blijkt dat isometrische training het meest effectief is voor het verlagen van de bloeddruk in rust^[10] . Deze nieuwe inzichten zijn nog niet opgenomen in de richtlijnen. 

Hoe werkt bewegen in het lichaam?

De volgende systemen spelen een rol bij de positieve effecten van bewegen op een hoge bloeddruk^[9]:

• Door neurohumorale controle (een compensatiemechanisme waarbij het hart, de nieren en de bloedvatwanden betrokken zijn) vermindert de werking van het sympatische zenuwstelsel en neemt de omvang van de vaatholte van de slagader toe. Dit zorgt ervoor dat de vernauwing van bloedvaten en de bloeddruk vermindert.
• Mensen met een langdurige hoge bloeddruk hebben vaak chronisch lichte ontstekingsreacties in het lichaam. Beweging kan deze ontstekingsreacties onderdrukken, dat verschillende gezondheidsproblemen helpt voorkomen.

Te hoge bloeddruk: raadpleeg eerst een (sport)arts of fysiotherapeut

Tot slot nog een waarschuwing: mensen met een erg hoge bloeddruk (hoger dan 180/105 mmHg) of mensen die jarenlang niet bewogen hebben, moeten eerst een (sport)arts of fysiotherapeut raadplegen voordat ze gaan bewegen. Te intensief beginnen met sporten zonder goede medicatie kan namelijk het risico op een hartaanval of hersenbloeding verhogen. Een (sport)arts geeft advies over de juiste verhouding tussen medicijnen en bewegen. Hij of zij kan uitleggen welke vorm van bewegen past bij de hoogte van de bloeddruk en houdt rekening met mogelijke risico’s^[3]. Stimuleer dus zeker bewegen en sporten, maar wel verantwoord.

Meer weten?

• Informatie over hoge bloeddruk via Thuisarts
• Informatie over hoge bloeddruk via Sportzorg
• Informatie via de Hartstichting:
  • Brochure over hoge bloeddruk
  • Wat is een hoge bloeddruk?
• Richtlijn Cardiovasculair risicomanagement 2019 van de Federatie Medisch Specialisten
• European Society of Hypertension guidelines 2023