Nieuwe richtlijn overgewicht en obesitas
De nieuwe richtlijn Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen, gepubliceerd op 10 juli 2023, is een initiatief van Care for Obesity en het Partnerschap Overgewicht Nederland[1]. De richtlijn is bedoeld voor hulp- en zorgverleners die betrokken zijn bij de ondersteuning en zorg voor personen met obesitas of overgewicht in combinatie met risicofactoren en/of comorbiditeit. De richtlijn vervangt de oude richtlijn ‘Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen’ uit 2008 en de ‘Zorgstandaard Obesitas’ uit 2010.
In de richtlijn komen verschillende onderwerpen met betrekking tot de diagnostiek en behandeling van overgewicht en obesitas aan bod, zoals voeding en dieet, bewegen, gedragstherapie, gecombineerde leefstijlinterventies (GLI) en medicatie. Het aangescherpte beweegadvies lichten we in dit artikel verder toe zodat je hier als (beweeg)professional mee aan de slag kunt gaan.
Algemene beweegrichtlijnen volwassenen en kinderen
Voordat we ingaan op het advies ten aanzien van bewegen voor volwassenen en kinderen met overgewicht of obesitas, benoemen we de algemeen geldende beweegrichtlijnen. Deze zijn in 2017 opgesteld door de Gezondheidsraad en geven advies over hoeveel en welk type lichaamsbeweging nodig is voor een goede gezondheid (tabel 1, kolom 1)[2]. Lees ook: Hoeveel moet je bewegen volgens de beweegrichtlijnen?
Beweegadvies voor volwassenen en kinderen met overgewicht of obesitas
Voor mensen met overgewicht of obesitas zijn de beweegrichtlijnen mogelijk te beperkt om gewicht te verliezen, dat nieuwe gewicht te behouden en stapsgewijs te werken naar een betere fysieke en mentale gezondheid. In de nieuwe richtlijn ‘Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen’ zijn daarom specifieke beweegadviezen opgenomen (tabel 1, kolom 2). Aanvullend op de beweegrichtlijnen heeft het beweegadvies voor volwassenen en kinderen met overgewicht en obesitas de volgende doelen:
- Gewicht of lichaamsvet verminderen door:
- Vermindering abdominaal visceraal vet en ectopisch vet: vermindering van het vet rondom de buikorganen en elders in het lichaam.
- Stimuleren van het behoud van vetvrije massa: spiermassa behouden terwijl vet vermindert.
- Cardiorespiratoire fitness en mobiliteit in het dagelijks leven verbeteren: een betere conditie van het hart en de longen en het vergroten van de beweeglijkheid waardoor dagelijkse activiteiten makkelijker te doen zijn.
- Stimuleren toename spiermassa.
| 1. Beweegrichtlijnen | 2. Beweegadvies overgewicht en obesitas | |
| Volwassenen en ouderen | Bewegen is goed, meer bewegen is beter.
Doe minstens 150 minuten per week aan matig intensieve inspanning Doe minstens tweemaal per week spier- en botversterkende activiteiten, voor ouderen gecombineerd met balansoefeningen. En: voorkom veel stilzitten. |
Minimaal 150-200 minuten matig tot zwaar intensieve aerobe beweging per week (doel gewichtsverlies)
Minimaal 200-300 minuten matig intensieve aerobe beweging per week (doel behoud van gewichtsverlies) Verspreid de beweging over meerdere dagen in de week, minimaal 30-60 minuten beweging per keer Twee maal per week krachttraining |
| Kinderen | Bewegen is goed, meer bewegen is beter.
Doe minstens elke dag een uur aan matig intensieve inspanning. Langer, vaker en/ of intensiever bewegen geeft extra gezondheidsvoordeel. Doe minstens driemaal per week spier- en botversterkende activiteiten. En: voorkom veel stilzitten. |
Volg de beweegrichtlijn voor kinderen van 4 tot en met 17 jaar. |
Wat valt op?
Het beweegadvies voor volwassenen met overgewicht of obesitas verschilt enigszins van de beweegrichtlijnen en maakt onderscheid op basis van het doel: 150-200 minuten per week matig tot zwaar intensief bewegen voor gewichtsverlies en 200-300 minuten per week matig intensief bewegen voor het behoud van gewicht na gewichtsverlies. Ook adviseert het beweegadvies voor overgewicht en obesitas specifiek om de beweegmomenten over meerdere dagen per week te verdelen met een duur van 30-60 minuten. Het advies om spier- en botversterkende activiteiten te doen is gespecificeerd tot het doen van krachttraining. Voor kinderen met overgewicht of obesitas valt op dat de algemene beweegrichtlijnen voor kinderen van 4 tot en met 17 jaar gelden, zonder specifieke aanpassingen.
Toepassing van het beweegadvies in de praktijk
Het beweegadvies voor volwassenen en kinderen met overgewicht of obesitas biedt algemene handvatten die kunnen bijdragen aan positieve resultaten, zoals gewichtsverlies, verbeterde lichamelijke mogelijkheden en een positiever zelfbeeld. Om deze doelen te bereiken zonder tegenslagen of blessures, is geleidelijk opbouwen belangrijk en daarbij rekening te houden met individuele doelen en mogelijkheden van degenen die je begeleidt.
Belastbaarheid
Overgewicht en obesitas zijn vaak gekoppeld aan een verhoogde kans op chronische aandoeningen, zoals diabetes type 2 en hart- en vaatziekten en het ontstaan van blessures, zoals overbelasting van spieren, pezen en gewrichten[3]. Hierdoor kan de belastbaarheid lager zijn en is direct starten met meer of intensiever bewegen niet altijd verstandig. Het is daarom essentieel om onder begeleiding de duur, frequentie, intensiteit en het volume van bewegen geleidelijk op te bouwen om zo veilig en duurzaam vooruitgang te boeken[1].
Bewust Bewegen
Wil jij als professional aan de slag om mensen met overgewicht en/of een of meerdere chronische aandoeningen in beweging te brengen? Bewust Bewegen biedt informatie over hoe bewegen impact heeft op specifieke aandoeningen. Met deze informatie, tips en praktische instrumenten kun je jouw patiënten of cliënten stimuleren naar meer beweging in hun dag.
Intensiteit, omvang, frequentie en type activiteit
Bewegen kan op verschillende manieren. We onderscheiden drie hoofdtypen: aerobe training, krachttraining of een combinatie van beide. Ook is onderscheid te maken in de intensiteit van bewegen: licht, matig en zwaar (figuur 1)[2]. Voor het verminderen van lichaamsvet en het stimuleren van vetvrije massa maakt het weinig verschil hoe intensief iemand beweegt. Matige- en zwaar intensieve beweging hebben namelijk een vergelijkbaar effect op de vetvermindering. Ook de drie verschillende typen activiteiten (aerobe training, krachttraining of een combinatie van beide) hebben vergelijkbare effecten op de vetvermindering. Desondanks heeft intensief bewegen een aantal voordelen. Hogere intensiteit leidt bijvoorbeeld tot meer positieve effecten op cardiorespiratoire fitness (conditie van hart en longen) en het kost minder tijd om dezelfde gezondheidsvoordelen en vetvermindering te behalen[1].
Voor gewichtsverlies en behoud ervan is het essentieel om wekelijks op meerdere dagen voldoende te bewegen. Want hoewel de intensiteit en het type training elk hun eigen voor- en nadelen hebben, is vooral regelmatig en voldoende bewegen (omvang en frequentie) belangrijk om lichaamsvet te verminderen en vetvrije massa te stimuleren. Onderzoek toont zelfs aan dat meer bewegen (boven de aanbevolen richtlijn) meer gezondheidsvoordelen biedt[2], kan leiden tot extra gewichtsverlies[4] en helpt om gewicht te behouden na gewichtsverlies[5].
Intensiteit van bewegen
- Bij licht intensieve lichamelijke activiteit is er geen sprake van verhoogde hartslag of versnelde ademhaling. Denk aan koken, muziek maken en rustig wandelen.
- Matig intensieve lichamelijke activiteit zorgt voor een verhoogde hartslag en een versnelde ademhaling. Denk aan fietsen en stevig wandelen.
- Bij zwaar intensieve lichamelijke activiteit gaat iemand zweten en raakt hij of zij buiten adem. Denk aan sport.
Conclusie en praktische toepassing
De nieuwe richtlijn ‘Overgewicht en obesitas’ benadrukt het belang van beweging bij de behandeling van overgewicht en obesitas. Het beweegadvies voor volwassenen wijkt daarin enigszins af van de algemene beweegrichtlijn, terwijl het advies voor kinderen gelijk is aan de beweegrichtlijn voor kinderen van 4 tot en met 17 jaar. Volgens de nieuwe richtlijn is regelmatig en voldoende bewegen (zowel qua frequentie als duur) essentieel voor het verminderen van vetmassa en het stimuleren van vetvrije massa. Opvallend is dat het specifieke type en/of de intensiteit van de activiteit minder belangrijk zijn. Om veilig en duurzaam vooruitgang te boeken is geleidelijk opbouwen belangrijk.
Overgewicht en obesitas zijn complex en vragen om een ‘holistische aanpak’. Focussen op één aspect, zoals bewegen, is niet de oplossing. Een stabiel gewicht komt voort uit een gezonde leefstijl, waarbij onder meer voeding, slaap en ontspanning een cruciale rol spelen. Lees de volledige nieuwe richtlijn.
Aan de slag
Mensen die te weinig bewegen in beweging krijgen kan een uitdaging zijn. Wil je meer weten over de theorieën en methodieken om gedrag te veranderen? Bekijk dan het e-book ‘Beweeggedrag veranderen’. Wil jij aan de slag om anderen (met of zonder overgewicht) stapsgewijs te begeleiden en meer beweging in hun dag te brengen, bekijk dan de Beweegcirkel.
Lees meer
- Onderdeel van de aanpak tegen overgewicht en obesitas zijn ook de Gecombineerde leefstijlinterventies (GLI). Lees hier wat dat zijn en hoe een GLI werkt.
Bronnen
- Richtlijn Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen. Richtlijnendatabase.nl.
- Gezondheidsraad. (2017). Beweegrichtlijnen 2017. Gezondheidsraad.
- Volksgezondheidenzorg.info. Overgewicht. [Internet], Geraadpleegd van: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/overgewicht/cijfers-context/gevolgen#!node-samenhang-met-ziekten [Op datum: 10 augustus 2023].
- Slentz CA, Aiken LB, Houmard JA, Bales CW, Johnson JL, Tanner CJ, et al. Inactivity, exercise, and visceral fat. STRRIDE: a randomized, controlled study of exercise intensity and amount. J Appl Physiol. 2005;99(4):1613–8.
- Bellicha A, Baak MA, Battista F, Beaulieu K, Blundell JE, Busetto L, et al. Effect of exercise training on weight loss, body composition changes, and weight maintenance in adults with overweight or obesity: An overview of 12 systematic reviews and 149 studies. Obes Rev. 2021;22(Suppl 4).
