Alles over sport logo

Deze bouwstenen maken een succes van jouw sociale sportinitiatief

Werk jij in het sociaal domein en wil je kwetsbare groepen helpen? Sport en bewegen kunnen daarbij helpen als jouw aanpak voldoet aan de juiste bouwstenen. Kenniscentrum Sport & Bewegen onderzocht onder welke voorwaarden een sociaal sportinitiatief succesvol is en legt het in dit artikel uit met praktische voorbeelden.

Sport en bewegen hebben de potentie om bij te dragen aan gemeentelijk beleid op gebied van bijvoorbeeld armoede, jeugd, gezondheid en ouderen. Maar om kwetsbare groepen echt vooruit te helpen, is meer nodig dan een potje voetballen of een rondje wandelen met achteraf een kopje koffie. Wat werkt is inzetten op wat Kenniscentrum Sport & Bewegen een ‘sociaal sportinitiatief’ noemt. Een sociaal sportinitiatief is een planmatige aanpak voor complexe maatschappelijke vraagstukken, met inzet van sport en bewegen. Met als doel dat jouw doelgroep vooruitgang boekt op levensdomeinen als onderwijs, wonen, werk, welzijn of gezondheid.

Lees ook

Lees in het artikel Kies voor een sociaal sportinitiatief en behaal succes in het sociaal domein meer over wat een sociaal sportinitiatief precies is. 

Zes bouwstenen 

Vooruitgang boeken in levensdomeinen. Daarmee bedoelen we bijvoorbeeld dat jongeren uit lage inkomenswijken het beter gaan doen op school, dat mensen zonder baan weer een stap richting de arbeidsmarkt durven zetten en dat mensen met een beperking leren meedoen. Mooie ambities, maar wat zorgt er nou voor dat een sociaal sportinitiatief een succes wordt? Welke bouwstenen – ook wel werkzame elementen genoemd – maken dat jouw doelgroep die gewenste vooruitgang ook echt boekt?

Uit onderzoek van Kenniscentrum Sport & Bewegen (zie kader onderaan ‘Over werkzame elementen’) en eerdere onderzoeken komt naar voren dat een succesvol sociaal sportinitiatief zes bouwstenen kent:

  1. Deskundige begeleiding
  2. Toegankelijke fysieke omgeving
  3. Sociale omgeving
  4. Maatwerk
  5. Empowerment
  6. Kwaliteitsbewaking

Onderzoek: Life Experience Through Sport (LETS)

Via het onderzoek Life Experience Through Sport (LETS) worden werkzame elementen in kaart gebracht van de sportprogramma’s van Stichting Life Goals. Die zijn erop gericht om kwetsbare mensen, zoals daklozen en verslaafden, weer mee te krijgen in de maatschappij. De werkzame elementen richten zich op het aanleren van vaardigheden om later toe te passen buiten de sportcontext.

De werkzame elementen zijn onderverdeeld in vier categorieën: 

  • Maatschappelijke sportcoaches: het is belangrijk dat de maatschappelijk sportcoaches gemotiveerd zijn, empathie hebben voor de deelnemers, spelers actief betrekken bij het sportaanbod en professionele vaardigheden hebben. 
  • Externe partners: voor een succesvol programma is het betrekken van verschillende partners van belang. Hierbij is het belangrijk om goede samenwerking te hebben met zorgpartijen, waarbij de zorg deelnemers koppelt aan de sportactiviteiten. Lees ook: 7 succesfactoren van lokale samenwerking tussen zorg en sport.
  • Randvoorwaarden: een belangrijke randvoorwaarde is een sociaal veilig sportklimaat, waarbij de deelnemers fouten mogen maken en zich op hun gemak voelen. Ook valt de pijler ‘toegankelijke fysieke omgeving’, duur van de activiteit en keuze van activiteit onder de praktische voorwaarde. 
  • Persoonlijke ontwikkeling van deelnemers: de deelnemers dienen een intrinsieke motivatie te hebben om te sporten en de vaardigheden aan te leren. Daarbij is het goed om deze aan persoonlijke doelen te koppelen. Verder is er expliciete aandacht nodig voor de vaardigheden die in het dagelijkse leven ingezet kunnen worden. 

Lees ook: de factsheet over de werkzame elementen

Deskundige begeleiding

Deskundige begeleiding is niet alleen een pré, maar een onmisbaar onderdeel van een sociaal sportinitiatief. Zowel op het vlak van de sportieve activiteit als op het vlak van de sociale kant van het project, heb je begeleiders nodig met kennis van de specifieke groep. Zij weten hoe ze de deelnemers kunnen stimuleren en wat hun sociale uitdagingen zijn. Hiervoor kun je een mix van professionals en (geschoolde) vrijwilligers – zoals maatjes – inzetten. Het is daarbij belangrijk dat de begeleiders tijd krijgen om onderling kennis en ervaringen uit te wisselen. Laat de sportbegeleiders bijvoorbeeld expertise delen over motiveren. En laat de sociale begeleiders hun kennis delen over de groep. Zo bevorder je onderling de deskundigheid binnen jouw project.

Praktijkvoorbeeld deskundige begeleiding

Bij de Voetbalwerkplaats in Wageningen doen de voetbalwerkers – jongeren met een beperking – klusjes en taken voor de vereniging. Aan het eind van elke werkdag voetballen ze samen. De trainers zorgen ervoor dat de vaardigheden die in hun werk aan bod komen, gespiegeld worden in de voetbaltraining, of vice versa.

Het is belangrijk dat begeleiders niet alleen goed beweegaanbod neerzetten, maar dat ze vanuit sporten en bewegen ook kunnen reflecteren op iemands ontwikkeling van specifieke vaardigheden. En bespreek de voortgang van de deelnemers op het gewenste levensdomein ook regelmatig onderling. Zo kun je samen op tijd bijsturen.

Praktijkvoorbeeld voortgang uitwisselen 

Bij sociaal voetbalproject Futsal Chabbab in Nijmegen wordt de voortgang van de deelnemende jongens gedeeld met alle professionals om de jongens heen: de school, de wijkagent en de buurtcoach. Het doel is dat alle betrokken professionals dezelfde boodschap overbrengen, zodat de jongens weten dat ze op elke plek op hun gedrag aangesproken kunnen worden.

Toegankelijke fysieke omgeving 

Een toegankelijke fysieke omgeving gaat over de plek waar je jouw sociale sportaanbod organiseert. Kies voor een locatie die voor jouw specifieke doelgroep laagdrempelig is. Soms betekent toegankelijk dat je letterlijk zorgt voor een drempelvrije locatie, bijvoorbeeld voor deelnemers in een rolstoel. Vaker betekent het dat je jouw aanbod letterlijk dicht bij de deelnemers organiseert, liefst in hun eigen wijk zodat ze niet ver hoeven reizen. Mooi is als je een plek kunt vinden die ze al kennen en die vertrouwd voelt. Denk aan een buurthuis of sportaccommodatie. Voor kinderen kun je iets organiseren op een sportveldje dat de ouders ook veilig vinden of in de gymzaal op school. 

Praktijkvoorbeeld toegankelijke fysieke omgeving 

Be interactive in Amsterdam-West zoekt sportlocaties direct in de buurt van de vrouwen die zij uit hun sociaal isolement willen halen. Zo kunnen de vrouwen dichtbij huis sporten, wat de drempel om mee te doen flink verlaagt. De deelneemsters leren andere vrouwen uit de buurt kennen en leren hun sociale positie te versterken. 

Sociale omgeving 

De derde bouwsteen voor een succesvol sociaal sportinitiatief is het organiseren van sociale steun voor jouw deelnemers. Support uit hun eigen omgeving is heel belangrijk om mee te gaan doen, steeds weer op te komen dagen en om het vol te houden. Bij kinderen en jongeren is de rol van de ouders heel belangrijk. Hetzelfde kan gelden voor iemands partner, mantelzorger of hulpverlener.

Maar niet alle kwetsbare groepen hebben deze sociale steun in hun eigen omgeving. Als dat bij jouw doelgroep inderdaad ook mist, kun je de sociale steun ook binnen het project organiseren. Professionals en vrijwilligers geven in dat geval die sociale steun. Bijvoorbeeld in de vorm van een maatje. Het gaat erom dat er iemand is, die de deelnemer op een positieve en stimulerende manier bij de les houdt.

Praktijkvoorbeeld sociale steun 

Bij Futsal Chabbab zijn de trainers rolmodel voor de doelgroep. Hun belangrijkste doel is de jongeren mede op te voeden, samen met de ouders, oudere broers en zussen, jongerenwerkers, school en andere hulpverleners.

Arbeidsmarktproject De Harde Leerschool begeleidt deelnemers met een coach van De Harde Leerschool en vrijwillige mentoren van een regionale rugbyclub, die ook de nazorg doen. Deze mentoren worden opgeleid en ondersteund door De Harde Leerschool.

Maatwerk

Het is een beetje een open deur, maar succesvolle sociale sportinitiatieven zijn eigenlijk allemaal maatwerk. Daarmee bedoelen we dat je als initiatiefnemer naar elk vlak van je project kijkt. Wat past bij jouw doelgroep en het levensdomein waar je je op richt? Een paar voorbeelden van waar je maatwerk kunt toepassen:

  • Zorg dat je in het beweegaanbod en het sociale aanbod de accenten legt die voor jouw doelgroep belangrijk zijn. Zodat het past bij het levensdomein waar ze zich op willen ontwikkelen. Dus als je jouw deelnemers wilt ontwikkelen op samenwerking, kies dan voor een teamsport. En als je jouw deelnemers wilt ontwikkelen op discipline, besteed dan extra aandacht aan op tijd komen. 
  • Zoek samenwerking met de domeinen die relevant zijn voor jouw doelgroep en project. De ene keer werk je samen met de school en de lokale organisatie voor huiswerkbegeleiding. De andere keer werk je samen met een zorginstelling of lokale welzijnsprofessionals. 
  • Pas jouw marketingplannen en wervingsplannen aan de doelgroep aan. Sommige deelnemers bereik je eerder via sleutelfiguren – zoals in de moskee of op de school – dan via een schriftelijke aankondiging in de krant. 

Praktijkvoorbeeld maatwerk 

Thuis op straat (TOS) werkt samen met veel verschillende, relevante partners in de wijk, zoals basisonderwijs, sociaal-cultureel werk, de politie en jongerenwerk. Uitgangspunt is dat de samenwerking wederkerig en structureel is. Ook participeert TOS in wijkoverleggen.

Futsal Chabbab werft jongeren via presentaties, proeflessen, social media, flyers en posters. Maar vooral ook van mond-tot-mondreclame via sleutelfiguren binnen de wijk en binnen vriendengroepen. De jongens kennen elkaar allemaal en het is gaaf om ook mee te doen. De kinderen melden zich zelf aan.

Empowerment 

Veel mensen uit kwetsbare groepen – waar sociale sportinitiatieven zo geschikt voor zijn – ervaren in hun dagelijks leven niet altijd evenveel autonomie en invloed. Misschien omdat ze in een zorginstelling leven of moeite hebben met volgen van regels op school of op het werk. Probeer jouw aanpak zo in te richten, dat de deelnemers wel volop autonomie en invloed ervaren. Met deze bouwsteen zorg je er namelijk voor dat jouw deelnemers keuzevrijheid voelen in hun eigen gedrag. Ze zijn dan eerder geneigd een stap voorwaarts te zetten in hun leven. Onderdeel hiervan kan zijn dat je ze rechtstreeks betrekt bij het ontwikkelen van de aanpak en dat je ze steeds om feedback vraagt. 

Bij deze bouwsteen hoort ook het begrip ‘zelfeffectiviteit’. Daarmee bedoelen we: in hoeverre jouw deelnemers zelfvertrouwen voelen om taken te kunnen volbrengen, doelen te bereiken of hun eigen gedrag vorm te geven. Op zo’n manier dat het leidt tot duurzame gedragsverandering op een bepaald levensdomein. Kijk of je hier in jouw sociale sportinitiatief expliciet aandacht aan kunt besteden. 

Praktijkvoorbeeld empowerment

Bij De Harde Leerschool ontwikkelden ze ‘Op eigen kracht trainingen’. Daarin ligt de focus op het effectief begeleiden van veranderprocessen bij de deelnemers. Dit versterkt het geloof in eigen kunnen en verhoogt de kans op een passende werkplek of opleiding aanzienlijk. Deze training kenmerkt zich verder door de vele momenten waarop gericht aandacht is voor coachen, corrigeren, spiegelen en luisteren.

Kwaliteitsbewaking

De bouwsteen kwaliteitsbewaking gaat over monitoren en evalueren van het proces en de resultaten van jouw aanpak. Dit geeft inzicht en helpt je om zaken bij te stellen. Onderdeel van deze bouwsteen voor succes, is ook het trainen van de begeleiders, vrijwilligers en professionals. Initiatieven die investeren in hun eigen scholing en deskundigheid en die durven bij te sturen, hebben over het algemeen meer succes in het duurzaam ontwikkelen van hun deelnemers. 

Praktijkvoorbeeld kwaliteitsbewaking 

Bij Thuis op straat in Rotterdam houden medewerkers de voortgang in de gaten door observaties in de wijk en gesprekken met kinderen, ouders en buurtbewoners. Ze bespreken wat er goed gaat en wat nog beter kan in de wijk.

Tot slot: kan ik dit een-op-een overnemen?

De zes bouwstenen die we hebben vastgesteld, gelden in algemene zin voor alle sociale sportinitiatieven. Maar de manier waarop je een bouwsteen invult, is maatwerk – zoals we ook al zagen bij de vierde bouwsteen. We willen je met deze ‘werkzame elementen’ vooral uitnodigen om jouw eigen aanpak goed tegen het licht te houden. Bekijk voor elke bouwsteen eens hoe je het al doet, waar je accenten kunt verleggen of wat een extra investering vraagt. Deze analyse is ook een mooie basis om in gesprek te gaan met jouw gemeente en eventuele financiers. Gebruik dit artikel ter inspiratie om zo nog meer maatschappelijke voortgang te bereiken voor jouw doelgroep. 

Over werkzame elementen 

Kenniscentrum Sport & Bewegen definieert ‘werkzame elementen’ als bouwstenen voor aanpakken, gericht op een specifieke problematiek, die een positieve invloed hebben op de doelgroep. Ofwel: de bouwstenen die maken dat een project succesvol is in het halen van gestelde doelen. De werkzaamheid van deze elementen is afhankelijk van doelgroep, context en implementatie.

Voor het Oranje Fonds onderzocht Kenniscentrum Sport & Bewegen onlangs de behoefte aan en kansen voor sociale sportinitiatieven. Onderdeel daarvan was het in kaart brengen van de werkzame elementen van dit type initiatieven. Dit deden we door 36 bestaande sociale sportinitiatieven te analyseren. Daarbij baseerden we ons op ons kader voor werkzame elementen en op de beschikbare kennis vanuit het RIVM Centrum Gezond Leven.


Artikelen uitgelicht


Beweegstimulering
Platform Implementatie Sport en Bewegen
In de wijk
public, professional
tips
gezondheidsbevordering, in beweging brengen, kwetsbaarheid, lage inkomens