De buurtsportcoaches die deelnamen aan het onderzoek, namen een de volgende (of een combinatie van de volgende) rollen aan:
- Doorverwijzer: als doorverwijzer begeleidt de buurtsportcoach inwoners die van hun huisarts, praktijkondersteuner, diëtist, fysio- of oefentherapeut het advies krijgen om (meer) te gaan bewegen. De buurtsportcoach heeft het overzicht van sport- en beweegaanbieders in de wijk, en kijkt met de patiënt welke activiteit het beste aansluit bij de wensen en mogelijkheden.
- Organisator: deze buurtsportcoach organiseert en ondersteunt activiteiten van en voor sport- en beweegaanbieders, zorg- en welzijnsorganisaties. Het gaat dan om laagdrempelige beweegactiviteiten die aansluiten bij de doelgroep. Of bijvoorbeeld kennismakingslessen, clinics of evenementen.
- Makelaar: de makelaar (of verbinder) brengt organisaties en personen met elkaar in contact. Hierdoor komen vraag en aanbod dichter bij elkaar en leren ze elkaar beter kennen. De vraag komt in dit geval van de zorgverlener die zijn of haar patiënten wil verwijzen naar regulier beweegaanbod. De aanbieders zijn de sport- en beweegaanbieders die activiteiten organiseren voor de doelgroep in de wijk.In sommige gevallen blijft de buurtsportcoach als verbindende schakel in deze ‘keten’ noodzakelijk. Bijvoorbeeld omdat gezamenlijk overleg praktisch niet haalbaar is door andere werktijden en communicatie via de buurtsportcoach verloopt. Het kan ook zijn dat de buurtsportcoach op den duur ‘overbodig’ wordt, als zorgverleners en sport- en beweegaanbieders elkaar leren kennen en voldoende vertrouwen hebben in elkaar. Of dat de buurtsportcoach onderdeel wordt van dit netwerk of samenwerkingsverband, waarbij alle betrokkenen elkaar regelmatig spreken.
De doelgroep: over wie hebben we het?
Dit artikel is bedoeld voor buurtsportcoaches die samenwerken met professionals in de eerstelijnszorg. Je begeleidt of verwijst mensen die van zorgverleners het advies krijgen om meer te bewegen. In het algemeen hebben we het dan over volwassenen met (een verhoogde kans op) een chronische ziekte. Bijvoorbeeld mensen met overgewicht, een hoge bloeddruk, diabetes type 2, hart- en vaataandoeningen, COPD en astma, reumatische- en andere gewrichtsaandoeningen en botontkalking. Andere doelgroepen zijn mensen, vooral ouderen, met zwakke spieren (sarcopenie). Maar ook mensen met een (hoge kans op) een depressie. Voor deze mensen is het belangrijk om (meer) te gaan bewegen, om zo gezond en vitaal mogelijk te blijven.
In sommige gevallen gaat het om mensen die wel voldoende ervaring hebben met sporten of bewegen en bijvoorbeeld als kind of jongvolwassene lid waren bij een sportvereniging. Maar vaak zijn het mensen die weinig ervaring hebben met bewegen en die drempels ervaren om in beweging te komen. Ze vinden het bijvoorbeeld spannend om naar een fitnesscentrum, zwembad of sportvereniging te gaan. Of ze zijn bang dat ze door hun aandoening niet goed kunnen of mogen bewegen. Lees meer over redenen van mensen met een chronische ziekte om wel of juist niet te gaan bewegen.
Voorbeelden van buurtsportcoaches in deze drie rollen
In veel gevallen combineert een buurtsportcoach twee of zelfs drie van bovenstaande rollen. Ook in onderstaande links naar de voorbeelden lopen de rollen soms wat door elkaar heen. De rol van puur uitvoerder wordt in dit artikel niet beschreven. Dat zijn de buurtsportcoaches die zelf beweeggroepen begeleiden en lessen en trainingen geven.
De doorverwijzer
- De buurtsportcoach die wekelijks spreekuur houdt in het gezondheidscentrum in de wijk, zoals bijvoorbeeld de buurtsportcoaches van S-port in Den Bosch. Zij hebben op vastgestelde tijden een eigen spreekuur, waar mensen komen die van hun zorgverlener het advies hebben gekregen om te gaan bewegen. Ook andere mensen met vragen over lokaal sport- en beweegaanbod kunnen binnenlopen.
- Een vergelijkbaar initiatief is het beweegloket in verschillende gezondheidscentra, bijvoorbeeld in Nijkerk. Buurtsportcoaches vanuit de organisatie Nijkerk Sportief en Gezond bemannen dit loket, waar inloopuren zijn voor alle inwoners.
- De buurtsportcoach die overzicht creëert door het opstellen en bijhouden van een sociale (beweeg)kaart met activiteiten in de wijk voor de doelgroep. Dit kan een eenvoudig overzicht zijn op papier, in een folder of een digitaal exceloverzicht. Een mooi en uitgebreid voorbeeld is het overzicht met zoekfunctie van Sportregie Rotterdam. Dit overzicht wordt gebruikt door de buurtsportcoaches, maar ook door zorgverleners die zelf mensen verwijzen naar beweegaanbod in de wijk.
- De buurtsportcoach die mensen letterlijk aan de hand meeneemt naar sport- en beweegactiviteiten in de wijk en zorgt voor een warme overdracht naar reguliere aanbieders. Deze werkwijze is tijdrovend, maar voor mensen die drempels ervaren om zelfstandig te bewegen soms wel wenselijk of zelfs noodzakelijk.
De organisator
- Buurtsportcoaches in Renkum hebben in samenwerking met sport- en beweegaanbieders een kennismakingsaanbod georganiseerd voor mensen die vanuit de fysiotherapiepraktijk het advies kregen om zelfstandig verder te gaan met bewegen.
- De buurtsportcoaches van Stichting de Schroef in Heusden organiseren een Beweegcarrousel voor mensen met een chronische ziekte, om hen kennis te laten maken met verschillende activiteiten.
- De buurtsportcoach die in samenwerking met lokale zorgverleners de Diabetes Challenge organiseert voor mensen met diabetes, zoals de buurtsportcoaches van Sportservice Doetinchem doen.
- Buurtsportcoaches die fittesten organiseren met zorgverleners en andere lokale partijen, om bijvoorbeeld ouderen of inactieve mensen te wijzen op het risico van een ongezonde leefstijl en het belang van meer bewegen (in de wijk!). Buurtsportcoaches in Den Bosch combineren de fittesten met andere activiteiten.
De makelaar of verbinder
- De beweegmakelaar in Soest is een echte verbinder die affiniteit heeft met kwetsbare groepen en met de zorg- en welzijnssector. Zij heeft een goed overzicht van alle beweegactiviteiten in de wijk en staat in nauw contact met de zorgverleners van het gezondheidscentrum. Ze heeft kennis van gedragsverandering en is creatief bij het inzetten van bewegen als middel.
- In Nijkerk worden de JOGG beweging en de buurtsportcoach regeling verbonden tot de gemeentelijke integrale aanpak Nijkerk Sportief en Gezond: buurtsportcoaches en JOGG regisseurs bouwen en onderhouden lokale netwerken om de Nijkerkers te stimuleren er een gezonde leefstijl op na te houden. De focus ligt op kinderen, jongeren en 65+ers.
- Willy de Noijer, genomineerd voor de Stimuleringsprijs buurtsportcoach van het jaar 2016, is zowel uitvoerder als makelaar. Ze begeleidt mensen in het fitnesscentrum bij het bewegen en bij het volhouden van hun nieuwe, actieve leefstijl. Maar ze legt ook verbindingen met zowel zorgverleners als andere sport- en beweegaanbieders in de wijk. Zo brengt ze mensen met een chronische ziekte en ouderen duurzaam in beweging. (Let op, in het filmpje onder de link is Willy te zien vanaf 4 minuten.)
- Tineke Wilms, genomineerd voor de Stimuleringsprijs buurtsportcoach van het jaar 2017, vervult de rol van verwijzer, uitvoerder en makelaar. Door haar persoonlijke begeleiding met aandacht voor gedragsverandering en haar goede contacten in de gemeente, krijgt ook zij mensen duurzaam in beweging.
Bekende valkuilen voor buurtsportcoaches in de verschillende rollen
De doorverwijzer: verwijzen is niet genoeg
Een aandachtspunt als de doorverwijzer is dat alleen verwijzen voor de meeste mensen uit de doelgroep (zie eerder kader) onvoldoende is om ze écht in beweging te krijgen en te houden. Vaak is meer begeleiding noodzakelijk. Dit komt deels doordat de doelgroep vaak een drempel ervaart om de eerste stap te zetten. Ze vinden het spannend of moeilijk om daadwerkelijk naar een activiteit te gaan en mee te doen. Als die stap eenmaal is gezet, is het erg lastig om het nieuwe gedrag vol te houden en te blijven bewegen.
Veel mensen merken niet direct een positief effect van het bewegen. Of er gebeurt iets in hun leven of in hun omgeving, waardoor hun aandacht en energie naar andere zaken gaat. Als doorverwijzer is het belangrijk om je bewust te zijn van de gedragsverandering die de deelnemer aan het doormaken is. En gedragsverandering is ingewikkeld en kost tijd. Lees meer over gedragsverandering en de benodigde begeleiding daarbij.
De organisator: vul gaten niet te snel zelf op
Als de organisator is het van belang dat je goed onderzoekt wat het bestaande sport- en beweegaanbod is bij verenigingen, commerciële aanbieders, zwembaden, welzijnsorganisaties, ouderenorganisaties, buurthuizen, etc. Breng dit in kaart en maak een overzicht per wijk of buurt. Kijk hierbij breder dan sportverenigingen en fitnesscentra. Juist voor deze doelgroep is laagdrempelig beweegaanbod van belang. Denk dan aan beweegactiviteiten bij ouderen- of welzijnsorganisaties. Of aan de ‘particuliere’ wandel en fietsgroepen in de wijk, al zijn die vaak moeilijk te vinden.
Ontbreekt er een activiteit in je overzicht, waar wel behoefte aan is? Het is een valkuil om (uit enthousiasme) zelf direct nieuwe activiteiten of nieuw aanbod starten. Je loopt het risico dat je dan als concurrent gezien wordt door andere aanbieders. Ga het gesprek aan met bestaande aanbieders over de doelgroep, hun wensen en eventuele witte vlekken die je signaleert in het bestaande aanbod. Kunnen of willen bestaande aanbieders dit niet oppakken? Dan kun je natuurlijk alsnog zelf iets organiseren.
De makelaar of verbinder: geef niet te snel op en wees kritisch
Een belangrijk aandachtspunt voor zowel de makelaar of verbinder als de doorverwijzer is het maken van onderscheid tussen sport- en beweegaanbieders in kwaliteit en continuïteit. Voor zorgverleners zijn kwaliteit, veiligheid en continuïteit van essentieel belang. Hierbij kun je denken aan professionele begeleiders en trainers of begeleiding door bijgeschoolde vrijwilligers met een EHBO diploma. Met continuïteit wordt bijvoorbeeld bedoeld dat de lessen wekelijks (met regelmaat) gegeven worden, liefst door dezelfde trainer of begeleider.
Lang niet alle sport- en beweegaanbieders kunnen dit echter garanderen. Bespreek dit punt daarom uitvoerig met zowel de zorgverleners als met de sport- en beweegaanbieders. Zorg ervoor dat patiënten in een veilige, vertrouwde beweegomgeving terecht komen. Negatieve ervaringen op dit gebied zijn geen goede basis voor een duurzame samenwerking tussen zorg, sport en bewegen.
Een andere valkuil voor de makelaar of verbinder is geduld en doorzettingsvermogen, of eigenlijk gebrek daaraan. Het verbinden en ‘laten samenwerken’ van verschillende sectoren is lastig en tijdrovend. De professionals in de zorgsector spreken een andere taal en komen uit een totaal andere cultuur dan de (veelal) vrijwilligers in de sport- en beweegsector. Er is vaak ook een praktische drempel voor de samenwerking. Zorgverleners werken in het algemeen overdag tijdens kantooruren, terwijl veel sport- en beweegaanbieders dan slecht bereikbaar of zelfs ‘dicht’ zijn. Niet voor niets zag een groot deel van de buurtsportcoaches uit het driejarige onderzoek zichzelf als blijvende schakel in de keten van zorg, sport en bewegen.
Meer informatie en tips voor buurtsportcoaches over samenwerking met zorgverleners:
- Voorbeeld functieprofiel van de buurtsportcoach gezondheid
- Factsheet onderzoek ‘de buurtsportcoach en de verbinding tussen zorg, sport en bewegen’
- Factsheet ‘mensen met een chronische aandoening in beweging door samenwerking met de gezondheidszorg’
- Brochure ‘Wat werkt?’ met de werkzame principes om lokale samenwerking tussen zorg, sport en bewegen te bevorderen
