Sterke spieren zijn belangrijk bij het herstel van corona

De coronacrisis toont opnieuw het belang van een gezonde leefstijl met voldoende beweging. Een onderzoek met gegevens van 400.000 Britten laat zien dat mensen met normaal gewicht die aangeven dat ze langzaam lopen veel meer risico hebben dan mensen die stevig doorlopen. Het risico op ernstige variant van corona was 2,4 keer hoger en op overlijden 3,7 keer hoger^[1]. 

Steviger inzetten op gevarieerd beweegaanbod helpt. Dat kan op twee manieren:

• Preventie: verbeter de uitgangssituatie van mensen zodat zij minder last hebben van het verlies van spiermassa.
• Herstel: bespoedig het herstel na de acute fase van de ziekte of het ontslag uit het ziekenhuis met beweging als aanvulling op de revalidatie- en fysiotherapeutische zorg.

Wij updaten dit artikel met relevante initiatieven.

Verlies van spiermassa

Een veelgenoemd effect van opname op de IC is extreem verlies van spiermassa. Bij patiënten op de IC neemt de spiermassa af met wel 800 gram per dag. Na tien dagen IC is de spiermassa van de benen met 18% afgenomen. Ook mensen die alleen op de verpleegafdeling liggen of die thuis blijven bij een ernstig verloop van corona kunnen last hebben van spierverlies. De spiermassa neemt dan met 200 gram per dag af. 

Hierdoor verliezen mensen korter, langer of permanent enkele basale functies en andere activiteiten van het dagelijks leven (ADL). Denk aan opstaan uit stoel of bed, lopen, huishoudelijke taken en zelfverzorging. Functiebeperkingen lijken vooral het gevolg te zijn van het verlies van spiermassa, en niet van longproblemen, zo blijkt uit klein Nederlands onderzoek^[2]. Beperkingen zorgen voor meer druk op mantelzorgers, thuiszorg en ondersteuning vanuit de Wmo. 

Voor het herwinnen van spiermassa moeten mensen hard werken: trainen en voldoende eiwitten consumeren.  Voor ouderen is dat lastiger dan voor jongeren. Zij eten minder, bewegen minder intensief en bouwen hun spieren minder efficiënt op.

Het herstel kan lang duren.  Mensen die in het verleden op de IC hebben gelegen met een andere longaandoening – ARDS, enigszins vergelijkbaar met ernstige corona – hebben twee jaar nodig om ongeveer op hun oude fysieke niveau te komen. Peter Weijs, hoogleraar voeding en beweging (Amsterdam UMC) legt dat uit:

Preventief werken aan spiermassa

Hoe meer spiermassa, hoe beter de uitgangssituatie voor herstel na ziekte – met of zonder opname op de IC. Relatief gezonde mensen kunnen effectief spiermassa opbouwen met bekende aanpakken. De combinatie van training en voldoende eiwitconsumptie is hierbij essentieel. Ook ouderen kunnen preventief veel spiermassa winnen. Zo wisten ouderen (strikt begeleid in een onderzoek) in drie maanden tijd gemiddeld 1,3 kilo meer spiermassa te behalen. De deelnemers waren gemiddeld 78 jaar oud.

In een meer praktische setting met minder strikte begeleiding is de winst nog steeds 600 gram in 12 weken. De opbouw van spiermassa zorgt voor duidelijk meetbare verbetering van fysieke functies. De betreffende interventie, Promuscle in de wijk, is in 2020 erkend. Een uitgebreide beschrijving is beschikbaar op loketgezondleven.nl. Meer spiermassa vergroot ook de overlevingskans bij verblijf op de IC. 

Een deel van de Nederlanders beweegt in de coronacrisis juist minder. Van een groep ouderen zegt ongeveer de helft dat ze minder of veel minder sporten en bewegen dan voor corona^[3]. Wandelen is behoorlijk populair en gezond, maar is niet voldoende om spieren te versterken. Daar moeten de spieren voor geprikkeld worden met behulp van bot- en spierversterkende activiteiten. Veel oefeningen kunnen eenvoudig thuis worden gedaan. Minder leuk dan wandelen, maar wel belangrijk. Ook gezonde voeding verdient aandacht. Zodat in deze periode de spiermassa juist niet harder achteruitgaat dan normaal.

Sport- en beweegaanbod bij revalidatie

Mensen die met corona op de IC hebben gelegen, staan voor een lang revalidatietraject, zeggen deskundigen. Hetzelfde geldt voor ouderen die lang bedlegerig zijn geweest, maar ook jongeren herstellen soms moeizaam. Zij zullen veel en lang moeten oefenen om in de buurt van hun oude niveau te komen – voor zover dat haalbaar is. 

Revalidatieartsen en fysiotherapeuten hebben intussen protocollen en richtlijnen om patiënten te ondersteunen bij het herstel. Bewegen in aanvulling op – of na de behandeling van – de revalidatiearts en fysiotherapeut kan het revalidatieproces verbeteren.

Samenwerking zorg en sport

Buurtsportcoaches kunnen een belangrijke rol spelen in het ondersteunen van de revalidatie. Hoe en wanneer? Dat hangt deels af van de lokale situatie en wat verzekeraars vergoeden. Ga als buurtsportcoach tijdig met de fysiotherapeut in gesprek, of vice versa.

Omdat samenwerking tussen zorg en sport – en dus sport en fysiotherapie – niet altijd vanzelfsprekend is, kun je als buurtsportcoach hiervoor de tips voor het verbinden van zorg en sport raadplegen. Ben je zelf zorgverlener en wil je samenwerken met sport- en beweegaanbieders? Lees dan de tips voor zorgverleners over dit onderwerp, en wat de buurtsportcoach kan betekenen voor je. Vaak is er meer geschikt beweegaanbod in de buurt dan zorgverleners zich realiseren. De gesubsidieerde buurtsportcoach is in het leven geroepen om sport en bewegen met andere domeinen te verbinden.

De meerwaarde van buurtsportcoaches

• Zij kunnen instructie organiseren voor trainers, coaches en begeleiders van bestaand sport- en beweegaanbod. Bijvoorbeeld door fysiotherapeuten in te huren. Fysiotherapeuten kunnen sportaanbieders informatie geven over de beperkingen van dit type patiënten en tips geven voor een passend aanbod.
• Zij kunnen inkoop van interventies begeleiden, of helpen bij het opzetten van nieuw aanbod. Waarbij de buurtsportcoach erop let dat deze interventies en aanbod passen bij wat deze groep nodig heeft, met bijvoorbeeld aandacht voor zowel krachttraining als voeding.
• Zij kunnen zorgaanbieders stimuleren om patiënten door te verwijzen naar geselecteerd aanbod buiten de sport. Denk aan huisartsen, praktijkondersteuners en fysiotherapeuten. Maar ook ergo-, oefentherapeuten en wijkverpleegkundigen hebben baat bij goede informatie over lokaal aanbod.
• Zij kunnen een coördinerende rol spelen tussen lokale zorg- en sport organisaties in brede zin, waardoor er een betere samenwerking tot stand komt. En waardoor de communicatie onderling en richting patiënten goed verloopt.

Spierversterking door anderen

De coronacrisis kan voor veel groepen aanleiding zijn om meer aandacht te besteden aan het preventief behouden of verbeteren van spierkracht. Bijvoorbeeld door:

• wijkverpleegkundigen
• praktijkondersteuners van de huisarts
• professionals in verpleeghuizen
• senioren en mantelzorgers

Financiering van initiatieven

ZonMw financiert vanuit verschillende programma’s initiatieven voor onderzoek en praktijkaanpakken, vaak samen met onderzoek. Abonneer je op nieuwsbrieven om op de hoogte te blijven, of bezoek regelmatig de website van ZonMw. ZonMw heeft alle informatie over corona-onderzoek en calls gebundeld. 

Informatie uit andere bronnen

• De Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen (VRA) bundelt informatie over corona op haar website voor professionals en patiënten. Dat geldt ook voor het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF). 
• Vilans heeft een draaiboek over herstelzorg na coronabesmetting.
• De Alliantie Voeding in de Zorg (Wageningen University en Ziekenhuis Gelderse Vallei) biedt informatie over voedingszorg in de coronacrisis.