Met ‘Doortrappen’ fietsen senioren langer en veiliger

Fietsen is populair, maar vraagt de nodige aandacht 

Op hogere leeftijd fit, vitaal, zelfredzaam en in goede gezondheid blijven, vraagt om een bepaalde hoeveelheid beweging. De beweegrichtlijnen geven aan hoeveel beweging minimaal nodig is voor een positief effect op de gezondheid. Fietsen is na wandelen de meest ‘beoefende’ beweegvorm bij senioren. In Nederland fietsen we tot op zeer hoge leeftijd. Dat is goed voor zowel de conditie als de hersenen. Als je samen gaat fietsen ontmoet je (nieuwe) mensen en heb je plezier met elkaar. Er is alleen ook een keerzijde. 

Want ook al ben je een ervaren fietser, naarmate je ouder wordt, word je kwetsbaarder in het verkeer. Uit onderzoek blijkt dat dit komt door de volgende risicofactoren^[1] : 

• Achteruitgang van fysieke mogelijkheden en fietsvaardigheden
• Omgevingsfactoren, zoals andere weggebruikers, weersomstandigheden of drukte
• Eigen gedrag op de fiets

Kleine aanpassing aan de fiets, groot resultaat

Met een paar aanpassingen aan de fiets of het fietsgedrag kunnen senioren er zelf voor zorgen dat ze lang kunnen blijven fietsen. Denk bijvoorbeeld aan: 

• een fiets met lage instap;
• een in hoogte verstelbaar zadel bij op- en afstappen;
• een fietsspiegel;
• het gebruik van fietstassen;
• bewust nadenken over wanneer en waar je gaat fietsen. 

Het resultaat? Het zou moeten leiden tot minder ongelukken, gezondheidswinst en een betere kwaliteit van leven. De effectiviteit van interventies gericht op preventie van fietsongevallen is nog niet voldoende onderzocht om concrete conclusies te trekken^[1] .

Fietsgedrag veranderen blijkt lastig

Uit onderzoek blijkt dat senioren hun fietsgedrag niet eenvoudig aanpassen, omdat ze zichzelf zien als uitstekende en vooral zeer ervaren fietsers. Ook is fietsen gezond en gezellig en betekent stoppen met fietsen in hun ogen ook inleveren op hun gezondheid en sociale contacten. Verkeersveiligheid gaat in hun ogen niet over hen.

Het aantal vaak ernstige fietsongevallen neemt toe. En als iemand op hogere leeftijd valt, zijn de gevolgen meestal groot. In 2022 waren er 25.100 slachtoffers van 65 jaar en ouder die op een Spoedeisende Eerste Hulp (SEH) werden behandeld als gevolg van een fietsongeva ^[2]. 

Meer dan de helft van deze fietsongevallen (58%) was eenzijdig, dit houdt in dat het ongeval plaatsvond zonder dat het slachtoffer is gebotst met een andere verkeersdeelnemer of met een obstakel. Een groot deel (58%) van de slachtoffers geeft daarbij achteraf ook aan dat het ongeval voorkomen had kunnen worden^[1].

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) wil dat dit getal naar beneden gaat. Veel oudere fietsers durven na een ongeval niet meer te fietsen. Dat heeft grote impact op de gezondheid, zelfredzaamheid en sociale betrokkenheid in de maatschappij. Het programma Doortrappen zet zich daar sinds 2018 met voor in.

Veilig blijven fietsen 

Het programma Doortrappen heeft de ambitie dat mensen zo lang mogelijk veilig blijven fietsen en in beweging blijven. Mede door fietsen kunnen senioren langer gezond, sociaal en zelfredzaam blijven. Doortrappen wil senioren daar bewust van maken en hen helpen om zo veilig en zo lang mogelijk te blijven fietsen. Het programma is op initiatief van het ministerie van IenW ontwikkeld in de jaren 2015-2017 en uitgerold vanaf 2018. Doortrappen, veiliger fietsen tot je 100ste, wordt gecoördineerd door een compact landelijk bureau bij IenW. De uitvoering wordt gedaan door provincies en gemeenten, landelijke maatschappelijke partners en allerlei lokale partners. 

In gesprek met senioren

Doortrappen wil fietsende senioren bewust maken van het onderwerp ‘veiligheid’, door onder andere met ze te praten op plekken waar zij al zijn. Het is de bedoeling om oudere fietsers te verleiden tot aanpassingen aan hun fiets of in hun gedrag. 

Het programma biedt senioren de mogelijkheid om concrete handvatten via lokale organisaties zoals buurtsportcoaches, fietsenwinkels en fysiotherapeuten te ontvangen om veilig te kunnen blijven fietsen. Dit wordt gedaan door het organiseren van bijvoorbeeld informatiebijeenkomsten, trainingen of campagnes.

Het Doortrappen-programma bestaat uit een aanpak en een set aan interventiepakketen en visuele communicatiemiddelen, die door lokale uitvoerders en samenwerkingspartners worden uitgevoerd. In elke regio wordt dit anders vormgegeven of georganiseerd, maar allemaal passend bij het programma.

Succesfactoren van Doortrappen

Het programma kent vijf uitgangspunten die met succes worden gebruikt:

1. Herkenbaarheid en herhaling: een naam, een huisstijl, voor iedereen vrij toe te passen.
2. Van en door ons: elke partner is en voelt zich mede-eigenaar van Doortrappen; we doen het samen.
3. Koppel verkeersveiligheid van de fietser aan sport en bewegen: zowel in onderwerp als met de professionals die helpen bij de uitvoering.
4. Inzet van lokale partners: de fysiotherapeut, sportvereniging, het buurtwerk,  seniorenadviseur. Zij kennen de doelgroep senioren, weten waar we ze kunnen vinden en hoe we ze kunnen enthousiasmeren om mee te doen.
5. Van onbewuste fietser naar Doortrappen-ambassadeur: elke senior die is geïnformeerd en weet hoe hij/zij veiliger kan fietsen, kan worden ingezet als ambassadeur om het verhaal verder te brengen.

Meer informatie

Op de website van Doortrappen vind je alle informatie over het programma, welke gemeenten er mee doen en wat er in het land wordt georganiseerd. In het deel ‘partners & professionals’ (eerst aanmelden) vind je de online handleiding voor startende gemeenten en de gratis toolkit met interventies en communicatiemiddelen.  Wil je meer weten? Kijk dan op de website of neem contact op via e-mail.

Meer lezen?

• Beweegrichtlijnen voor senioren: sterk blijven op latere leeftijd
• Dit is de waarde van Fietsen in Nederland
• Doorfietsroutes: voor duurzame mobiliteit en (sportieve) recreatie
• Feiten en cijfers: in hoeverre loont elektrisch fietsen?