Living labs
Dit is een artikel in een serie over living labs rond het thema sport en bewegen. Het idee van living labs is het lokaal ontwikkelen van innovatieve oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen – samen met de burger. Deze serie wordt aangevuld.
Terugloop in sportdeelname bij jongeren is een landelijk fenomeen. Dat is niet beperkt tot specifieke wijken of sporten. “Veel sportverenigingen in de stad voelen de impact”, legt Johan uit. “Niet alleen betekent het minder leden. Jongeren zouden ook de nieuwe vrijwilligers van de toekomst moeten zijn. En omdat we als gemeente nog steeds veel waarde hechten aan de maatschappelijke rol van verenigingen, wilden we hier iets aan doen.”
De gemeente Rotterdam vroeg zich af: op welke manier kunnen we jongeren voor clubs behouden? En hoe kunnen we ze werven? Of op zijn minst iets bedenken dat helpt om de interesse van nieuwe groepen jongeren voor de sportvereniging te wekken?
Esports, gaming en gamification
‘Esports, gaming en gamification’ (EGG) is sinds 2021 een thema van Kenniscentrum Sport & Bewegen. Lees daarover dit artikel: Esports, gaming en gamification zijn interessant voor elke sport- en beweegorganisatie
Nieuwe vormen van ‘sport’
Rotterdam zet al een paar jaar intensief in op urban sports, met name voor jongeren die zich niet direct tot traditionele verenigingen voelen aangetrokken. De wethouder wilde nog een stap verder gaan. Johan: “We willen nu ook vol inzetten op de kansen die esports biedt. Vanuit de gedachte dat jongeren – jongens én meiden – toch al graag gamen. Dus kregen we de ruimte om te onderzoeken: wat kunnen gaming en esports betekenen voor de sport en de sportvereniging?”
Experimenteren in een living lab
Dit vraagstuk viel mooi samen met de kans om een living lab op te zetten. Johan: “Binnen ons living lab ‘Esport en de vereniging van de toekomst’ kunnen we volop experimenteren. Die ruimte is heel belangrijk, omdat we ons op onbekend terrein begeven. Er is geen kant-en-klare oplossing. We zoeken juist uit wat jongeren willen, wat verenigingen willen, wat wel en niet werkt. In een living lab ga je dat allemaal in de praktijk onderzoeken.”
Van stimuleringsbudget tot i-pooltafel
Rotterdam experimenteert met esports en gamification bij sportverenigingen:
- Verenigingen kunnen een ‘game wall’ inzetten. Op deze interactieve muur kun je allerlei sportieve spellen spelen, bijvoorbeeld omdat je er een bal tegenaan kunt gooien.
- De biljartvereniging kreeg een i-pooltafel. Dat is een interactieve tafel, waarvan de controllers de keu en ballen zijn.
- Verschillende verenigingen hebben camera’s, bijvoorbeeld voor het filmen van een competitie balletje-hooghouden tussen clubs.
- Jongeren met een beperking krijgen een game buddy. Autisme of een beperking zijn geen belemmering voor esportsprestaties, maar gamen kan deze jongeren wel nauwer bij de vereniging betrekken.
Bekijk alle voorbeelden van esports in Rotterdam
Met alle partners om tafel
‘Multi-stakeholder participation’ is een van de pijlers van een living lab. Rotterdam gaf er invulling aan door met een breed consortium van partners te werken. Cruciaal is dat de eindgebruikers vanaf het begin een plek aan tafel hebben. “Rotterdam Sportsupport schoof aan namens de verenigingen. Zij ondersteunen vele clubs in Rotterdam. In het consortium zitten verder kennisinstituten, zoals de universiteit. We werken samen met het bedrijfsleven, zoals Rotterdam Ahoy en bedrijfjes rondom esports. Ook het maatschappelijk middenveld is erbij, zoals het Sportbedrijf Rotterdam.”
Als gemeente doe je dit niet alleen en dat is nog niet zo vanzelfsprekend, benadrukt Johan. “Daarin verschilt een living lab echt met hoe we projecten doorgaans aanpakken.”
Gedeelde belangen
De gemeente voerde vooraf individuele gesprekken met alle potentiële partners. Johan: “Alle deelnemers moeten intrinsiek gemotiveerd zijn om mee te doen. Dat betekent dat hun belang raakvlak moet hebben met het algemeen belang. Zo is voor iedereen iets te brengen, maar ook iets te halen. Bijvoorbeeld kennis, hulp in de uitvoering, of toegang tot een netwerk.”
En gebracht werd er zeker: alle ideeën en aanpakken om esports te benutten voor de sportvereniging, ontstonden in het consortium, legt Johan uit. “Wij hebben het ervaren als een enorm krachtig middel om te vernieuwen en experimenteren, door alle kennis en invalshoeken die je binnenhaalt. Wij behielden als gemeente de regie, in de rol van voorbereider en aanjager.”
Co-creatie met sportverenigingen
Johan ziet naast de intensieve samenwerking met partners nog een verschil tussen de traditionele aanpak en een living lab: “De grote ruimte voor experimenteren. Er mag ook iets mislukken.”
Co-creatie – nog een pijler van een living lab – stond voorop. “We hebben alle aanpakken samen met de verenigingen ontwikkeld. Een mooi voorbeeld zijn de Rotterdam Gate Games. We hebben met de meest enthousiaste bestuurders van lokale clubs gebrainstormd over hoe we sport en esports kunnen verbinden op hun vereniging. Dit resulteerde in een intensieve samenwerking met vier verenigingen. Samen hebben we gametoernooien, clinics en activiteiten georganiseerd – met als hoogtepunt een ‘game corner’ op elke vereniging. Maar bijvoorbeeld ook met informatie voor ouders, over wat esports eigenlijk met sport te maken heeft, wat het betekent voor kinderen en jongeren en hoe daar mee om te gaan.”
Waarde van esports voor verenigingen
Want die vraag moeten Johan en zijn collega’s vaak beantwoorden. “Natuurlijk is er de terechte discussie over schermtijd van jongeren. Met esports bij sportverenigingen proberen we gamen en bewegen juist te verbinden. Door het sportaanbod te vernieuwen met andere spelvormen, aanvullend op het traditionele aanbod. Daardoor maak je jouw vereniging mogelijk interessanter voor een nieuwe groep jongeren.”
Ook hoopt Johan met dit living lab de sportverenigingen toekomstbestendiger te maken, door de techniek van gamen te benutten voor de sport. “We zien nu al dat bestaande leden na de wedstrijd blijven hangen om samen te gamen. Dat vergroot de verbondenheid met de vereniging en we hopen natuurlijk dat hier op termijn nieuwe vrijwilligers uit komen.”
Onderzoek naar de resultaten van het living lab
Corona maakte dat de activiteiten in Rotterdam even op een wat lager pitje stonden, maar nu komt de fase van verdiepen. “We willen kansrijke experimenten doorontwikkelen”, zegt Johan. Daarom worden alle aanpakken onderzocht door de kennisinstituten uit het consortium. Het is nog te vroeg om iets te zeggen over de impact op sportdeelname, maar de eerste resultaten zijn hoopgevend. “Jongeren én ouders kennen positieve waarden toe aan esports.”
Tips voor gemeenten
Johan heeft tips voor gemeenten die enthousiast zijn om ook met een living lab in de sport aan de slag te gaan. “Onze ervaring was dat het best een uitdaging was om de verenigingen goed te betrekken. We wilden hen een grote rol geven als partner én bij co-creatie. Maar voor hen is een living lab een hele nieuwe manier van werken, terwijl veel clubs al hun energie nodig hebben om het hoofd boven water te houden met een teruglopend aantal vrijwilligers en in coronatijd. We moesten de verenigingen dus flink ontzorgen. Houd daar rekening mee.”
Een tweede les die Rotterdam daaruit trekt, is dat ze de volgende keer de verenigingen eerder aan tafel willen hebben. “Sportsupport was een goede vertegenwoordiger in het consortium. Maar als je meteen ook een aantal bestuursleden van verenigingen erbij betrekt, dan kunnen zij in een vroeg stadium als ambassadeur voor het living lab optreden. Goed voorbeeld doet immers goed volgen.”
Lees hier meer over het Rotterdamse living lab ‘Esports en de sportvereniging van de toekomst’
