De vijf belangrijkste lessen van de living labs sport en bewegen

De living labs – die in G5-gemeenten worden gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport – vormen inmiddels een netwerk, met hulp van Katapult. Dat is de aanjager van een netwerk van meer dan 450 samenwerkingsverbanden tussen onderwijs en bedrijfsleven. De afgelopen jaren hebben de living labs ervaring opgedaan met experimenten om mensen in beweging te krijgen.

De labregisseurs kwamen op 14 april 2022 samen tijdens de Katapultdag in de Fokker Terminal in Den Haag. Zij deelden de vijf belangrijkste lessen van de living labs sport en bewegen, en wisselden kennis uit. Het doel? De doorontwikkeling en verduurzaming van de bestaande labs versnellen en nieuwe labs helpen bij een vliegende start.

Goed luisteren

Innoveren is een uitdaging – en innoveren op sociaal gebied is dat misschien nog wel meer. Helder hebben in wat voor een omgeving je je begeeft, is cruciaal om daadwerkelijk te kunnen aanhaken bij wat er onder bewoners leeft, zegt Jan de Vries, onderzoeker binnen living labs en verbonden aan van de Hanzehogeschool. “Pas dan kun je als labregisseur zien waar de omgeving behoefte aan heeft, in plaats van dat je dat doet vanachter de tekentafel en zonder in contact te zijn met de doelgroep. Door betrokkenheid van buurtbewoners te stimuleren, goed te luisteren naar hun behoeften en wensen en daarover in gesprek te blijven, is de kans op succes het grootst. Drink dus geregeld koffie met buurtbewoners, loop door de wijk of kom op andere manieren met betrokkenen in contact.”

Multitasken voor de labregisseur

Bij een living lab zijn vaak vier soorten partijen betrokken: overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen en bewoners. Voor een labregisseur is het kunnen dragen van meerdere petten daarom bijna een noodzaak. Pijke den Ambtman is labregisseur van het living lab in Oss en docent Sports, Health Promotion & Performance aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: “Als labregisseur ben je betrokken bij beleid, uitvoering en communicatie binnen verschillende organisaties. Je moet lef hebben, op alle niveaus kunnen schakelen, onafhankelijk zijn, overzicht behouden en het proces kennen. Ook is het belangrijk om te weten of je de kennis in huis hebt of die bij iemand anders moet ophalen. Soms is het voor het project nodig om bepaalde mensen aan tafel te krijgen, al hebben die daar geen tijd voor. Hen ertoe bewegen toch aan te schuiven, is nu en dan gewoon geen keuze.”

Aanhaken bij bestaande initiatieven

Een experiment uitvoeren is één, de resultaten ervan laten beklijven en de ontwikkeling ervan laten versnellen is een tweede. Volgens Sanne Cobussen, labregisseur van het living lab in Lingewaard, is de truc om het tempo van de omgeving te volgen om verankering op de lange termijn te bewerkstelligen. “Lingewaard is een gemeente met kleine kernen. Daar is het extra belangrijk dat de bewoners zelf deelnemen aan de initiatieven, zich eigenaar voelen van het project en trots zijn op wat er gebeurt. Dat kun je doen door gebruik te maken van bestaande netwerken, organisaties en initiatieven en die uitbouwen bijvoorbeeld. Iets nieuws beginnen is dus overbodig. Een feestelijke opening van een zichtbare verandering in de openbare ruimte, zoals een beweegtuin en structureel iets aanbieden op een locatie, bijvoorbeeld een gymles, kunnen daarbij helpen.’

Flexibel zijn is een must

Flexibiliteit is een groot goed, zo is in twee jaar van corona gebleken. Ook voor succesvolle living labs is flexibiliteit belangrijk. Johan van Herpen is beleidsadviseur in de gemeente Rotterdam en werkt daar binnen een living lab op het gebied van esports. “Wij werken samen met een consortium met onder andere maatschappelijke en commerciële partners en onderwijsinstellingen. Ook Rotterdam Topsport maakte hier deel van uit. Toen wij ons meer op breedtesport gingen richten, stapten zij uit, terwijl een bedrijf dat zich juist minder met top- en meer met breedtesport bezighoudt, aanhaakte.”

De lockdowns vergden flexibiliteit. “We zijn meer digitaal gaan werken met de betrokkenen. Een FIFA-spel spelen tegen een andere sportvereniging kan ook online. Wees ook flexibel in het verdiepen en opschalen van een living lab. Een lab is nooit af. Een experiment kan altijd weer overgaan in een andere vorm of op een andere plek. En: de uitkomst van het experiment kan een andere zijn dan vooraf gedacht of bedacht. Een beleidsmaker kan het idee hebben om ergens een skatepark aan te leggen, maar misschien bestaat er vanuit de buurt wel meer behoefte aan een wandelroute of speeltuin voor jongere kinderen. Sta daar open voor.”

Successen vieren

Living labs leveren niet altijd (snel) resultaat op. Des te belangrijker is het volgens Petra Janssen, vanuit de gemeente Den Haag werkzaam als labregisseur in het zuidwesten van de stad, om successen te vieren. “Begin klein en sta stil bij kleine successen. Wij doen dat onder andere door bewoners en geïnteresseerden zoveel mogelijk bij het project te betrekken via de lokale krant, sociale media, filmpjes en bijeenkomsten. Het gebied Zuidwest in Den Haag heeft 60.000 inwoners, maar het blijkt heel moeilijk hen in beweging te krijgen. Het stimuleert om te zien dat het is gelukt om op een uitdagende plek dertig bewoners uit een moeilijke bereikbare doelgroep in beweging te krijgen. Dat klinkt niet veel, maar ieder extra persoon telt.”

Meer informatie?

Wil je een living lab sport en bewegen opzetten of verder ontwikkelen? Stuur dan een e-mail naar livlabs@zonmw.nl of kijk op de website van ZonMw.