Feiten en cijfers over mensen met een beperking

Type beperkingen

Mensen met een beperking vormen een brede groep mensen die van elkaar verschillen. Onderstaande figuur toont een veelgebruikte indeling van type beperkingen^[1].

Lichamelijke beperkingen

• Motorische beperking: beperking in bewegen door ongeluk, ziekte of aangeboren afwijking, bijvoorbeeld amputatie, dwarslaesie of spasme.
• Organische (chronische) aandoening: langdurige, ernstige aandoening zonder kans op herstel, zoals diabetes, hart- en vaatziekten, kanker, reuma, astma en artrose.
• Visuele beperking: blind of slechtziend.
• Auditieve beperking: doof of slechthorend.

Mentale beperkingen

• Verstandelijke beperking: beperking in IQ (<75) en aanpassingsgedrag (bijvoorbeeld taal, lezen). Ontstaan voor het 18de levensjaar.
• Psychosociale beperking: emotionele, gedrags- of sociale problemen die functioneren beperken, bijvoorbeeld autisme, ernstige depressie of persoonlijkheidsstoornis.

Hoeveel mensen hebben een lichamelijke beperking?

Zo’n 1 op de 8 Nederlanders van 12 jaar en ouder (12,9%) heeft te maken met een matige of ernstige beperking in zien, horen of bewegen^[2]. Vrouwen ervaren deze beperkingen vaker dan mannen: 15,6% van de vrouwen tegenover 9,8% van de mannen^[3]. De meest voorkomende klachten hebben betrekking op bewegen, gevolgd door horen en zien.

Hoe ouder je bent, hoe groter de kans op beperkingen. Bij de groep 75-plussers ervaart zelfs bijna 34% één of meer beperkingen in het dagelijks functioneren^[2]. Ouderen hebben vaker meerdere beperkingen tegelijk. Ook zijn er de mensen met een chronische aandoening: 10,6 miljoen – 60% van de bevolking^[4].

Hoeveel mensen hebben een verstandelijke beperking?

Het precieze aantal mensen met een verstandelijke beperking in Nederland is lastig vast te stellen. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau ging het in 2018 om ongeveer 440.000 mensen. Van hen heeft ongeveer een zesde – zo’n 70.000 mensen – een ernstige verstandelijke beperking (IQ onder de 50)^[5].

Een grotere groep mensen heeft een IQ tussen de 70 en 85. Zij zijn officieel niet verstandelijk beperkt, maar wel aangeduid als zwakbegaafd. Deze groep wordt geschat op 2,3 miljoen mensen^[5]. Iets meer dan de helft van deze groep krijgt ook zorg via voorzieningen voor mensen met een verstandelijke beperking, omdat ze vergelijkbare ondersteuning nodig hebben.

Ernstig meervoudige beperking (EMB)

Een kleinere, kwetsbare groep mensen heeft een ernstige meervoudige beperking (EMB). Dat zijn mensen met een combinatie van ernstige verstandelijke, motorische en zintuiglijke beperkingen. Naar schatting gaat het om ongeveer 10.000 mensen in Nederland, waarvan 9.000 in een woonvoorziening met intensieve zorg^[6].

Mensen met een psychische aandoening

Psychische aandoeningen komen veel voor in Nederland: in 2024 had ongeveer 1 op de 4 volwassenen (26%) hiermee te maken. Dat zijn bijna 3,3 miljoen mensen tussen de 18 en 75 jaar^[7]. Van hen hebben er naar schatting 215.000 een ernstige psychische aandoening^[8].

Niet-aangeboren hersenletsel (NAH)

Niet-aangeboren hersenletsel – kortweg NAH – ontstaat als de hersenen schade oplopen tijdens het leven. Soms komt dat door een ongeluk van buitenaf, zoals een val of verkeersongeval (traumatisch hersenletsel). In andere gevallen komt het door iets in het lichaam, zoals een herseninfarct, bloeding of tumor (niet-traumatisch hersenletsel).

In 2023 waren zo’n 861.700 mensen bij de huisarts bekend met een aandoening die mogelijk leidt tot NAH^[9]. Iets meer dan een derde van hen is jonger dan 65 jaar. Elk jaar lopen ongeveer 130.000 mensen hersenletsel op^[10]. Van hen houden zo’n 40.000 mensen blijvende, forse beperkingen over aan het letsel^[11].

Kinderen met een beperking

Ook onder kinderen komt een beperking regelmatig voor. Naar schatting gaat het in Nederland om tussen de 109.000 en 129.000 kinderen – zo’n 3,5% van alle kinderen van 0 tot en met 17 jaar^[12]. Volgens het onderzoek Kinderen met een handicap in Tel (2013) geldt voor ruim 90% van de kinderen dat er sprake is van enkelvoudige beperking – één beperking en geen combinatie van meerdere^[13].

• 57% heeft een verstandelijke beperking
• 20% heeft een lichamelijke beperking
• 13% heeft een zintuiglijke beperking
• 10% heeft sprake van een meervoudige beperking

Opvallend is dat jongens vaker een beperking hebben dan meisjes: 62% van de kinderen met een beperking is jongen^[12]. Waarom dat zo is, is niet precies bekend. Wel is te zien dat het verschil het grootst is bij zintuiglijke beperkingen en het kleinst bij lichamelijke beperkingen. Naarmate kinderen ouder worden, trekken de verschillen tussen jongens en meisjes iets meer gelijk.

Psychische stoornissen bij kinderen

Kinderen met een psychische stoornis vallen niet onder bovenstaande cijfers. Afhankelijk van hoe is gemeten, heeft tussen de 8% en 24% van de kinderen te maken met een psychiatrische stoornis^[14]. De meest voorkomende diagnoses zijn:

• Depressie en angststoornissen
• ADHD
• Eetstoornissen
• Autismespectrumstoornis (ASS)

Kinderen in het speciaal onderwijs

Kinderen met een beperking of ontwikkelingsstoornis kunnen naar het speciaal onderwijs, waar ze extra ondersteuning krijgen. Het speciaal onderwijs is ingedeeld in vier clusters:

• Cluster 1: visuele beperkingen of meervoudige beperkingen met blindheid/slechtziendheid
• Cluster 2: doof/slechthorend, spraak- of taalproblemen, of communicatieproblemen zoals bij autisme
• Cluster 3: motorische of verstandelijke beperking, langdurige ziekte of epilepsie
• Cluster 4: psychiatrische stoornissen of ernstige gedragsproblemen

In 2024 zaten bijna 75.000 leerlingen in het speciaal onderwijs^[15]. De verdeling per cluster was als volgt:

• Cluster 1: 600 leerlingen
• Cluster 2: 7.650 leerlingen
• Clusters 3 en 4 samen: 66.490 leerlingen

Speciaal basisonderwijs (SBO)

Naast het speciaal onderwijs bestaat er ook het speciaal basisonderwijs (SBO). Dit is bedoeld voor kinderen met leerproblemen, gedragsproblemen of andere ondersteuningsbehoeften. In tegenstelling tot het speciaal onderwijs volgen deze kinderen dezelfde kerndoelen als op een gewone basisschool, maar dan in kleinere klassen en met meer tijd en begeleiding. In 2024 zaten 33.212 kinderen op het SBO, waarvan 22.220 jongens en 10.990 meisjes^[16].