Inzetten op valpreventie: hoe pak je dat aan?

Valincidenten onder senioren hebben ernstige gevolgen. Dat is zorgelijk, als je je bedenkt dat een op de drie 65-plussers een verhoogd valrisico heeft. Hiervan komt jaarlijks 10% op de spoedeisende hulp. Dat komt neer op ruim 280 senioren per dag. Dit heeft gevolgen voor de persoon in kwestie, maar ook voor een eventuele partner en mantelzorger(s). 

Ook doen ernstige incidenten een beroep op de zwaarbelaste zorg, van ziekenhuis tot thuiszorg, en op Wmo-voorzieningen van de gemeente zoals vervoersvoorzieningen en huishoudelijke hulp. Alles bij elkaar was het voldoende om valpreventie onderdeel te maken van het coalitieakkoord van het laatste kabinet Rutte.

Wat houdt de landelijke aanpak valpreventie in?

Voor het breed uitrollen van valpreventie heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) een landelijke aanpak gemaakt in samenwerking met VeiligheidNL. Deze aanpak is afgestemd op de wereldwijde richtlijnen voor valpreventie, die zijn opgesteld door een groot aantal wetenschappers^[1]. 

In de Nederlandse ketenaanpak moeten jaarlijks 500.000 65-plussers worden beoordeeld  op valrisico. Dat is 1 op 7 van de 3,5 miljoen die er nu in Nederland zijn. In de ketenaanpak heet dit ‘opsporen’. Hierna zijn de volgende scenario’s mogelijk:

• Er is sprake van een laag valrisico. Verwijs naar regulier sport- en beweegaanbod (als hij/zij weinig beweegt) en geef voorlichting over vallen en valpreventie. 
• Er is sprake van een matig valrisico. Verwijs naar een valpreventief beweegprogramma (meestal in het gemeentelijk domein) en geef voorlichting over vallen en valpreventie. 
• Er is sprake van een hoog valrisico. Er volgt een uitgebreidere valanalyse. De uitkomst daarvan bepaalt het vervolgtraject:
  • een tijdelijk erkend valpreventief beweegprogramma in de zorg en vergoed vanuit de basiszorgverzekering;
  • een valpreventief beweegprogramma vanuit de gemeente (sociaal domein of sociale basis);
  • of een ander traject. 

Deelnemers aan een valpreventief beweegprogramma krijgen de mogelijkheid om daarna te blijven bewegen en zo het valrisico beperkt te houden.

Deze brede aanpak vraagt veel van de betrokken partijen. Sinds 2023 zijn gemeenten aan zet om (meer) valpreventieve programma’s aan te bieden en aanvullend beweegaanbod te regelen. De zorg volgt later. In diverse plaatsen en regio’s is het zorgdeel binnen de ketenaanpak al helemaal georganiseerd, maar nog niet overal. 

Wie doet wat in de gemeente?

Elke gemeente, eventueel elke wijk, moet een eigen structuur hebben om valpreventie aan te pakken. Wie welke rol heeft, wordt in onderling overleg tussen betrokken stakeholders vastgesteld. In ieder geval zijn de volgende rollen, functies en organisaties betrokken:  

• Regievoerder: vooral de gemeente, al kan deze rol worden uitbesteed. Bijvoorbeeld aan de GGD of het gemeentelijke sportbedrijf. De regievoerder zorgt voor een goede samenwerking tussen de verschillende organisaties en professionals. Zij moeten met elkaar samenwerken zodat 65-plussers een soepel traject volgen waarbij verschillende elementen naadloos op elkaar aansluiten. 
• Opsporen van  mensen met een valrisico: dit gebeurt met de valrisicotest op basis van twee vragen en eventueel een korte looptest. Deze screening vereist geen specifieke kennis, zowel professionals uit het zorgdomein als het gemeentelijk domein kunnen de test afnemen. Er is ook een test voor senioren zelf. 
• Valanalyse voor mensen met een verhoogd valrisico: dit is door het Zorginstituut Nederland (ZIN) geduid als geneeskundige zorg zoals huisartsen en medisch specialisten of verpleegkundigen die bieden. Informeer wie in een specifieke situatie de valanalyse uit mag voeren en vergoed krijgt. 
• Valpreventieve beweegprogramma’s voor mensen met onderliggend lijden: de basiszorgverzekering vergoedt deelname sinds 2024. Getrainde zorgprofessionals – meestal fysiotherapeuten – bieden die aan. De eisen aan bestaande interventies zijn in 2024 aangepast om te voldoen aan eisen voor vergoeding.
• Valpreventieve beweegprogramma’s voor mensen zonder onderliggend lijden: de gemeente is verantwoordelijk voor dit aanbod. Hoewel de programma’s dezelfde kunnen zijn als voor mensen met onderliggend lijden, zal vanwege de kosten vaker de keuze vallen op begeleiding door een niet-zorgverlener. Ook gelden de strengere eisen voor vergoeding vanuit de basisverzekering niet. Getrainde buurtsportcoaches en andere sportprofessionals komen in aanmerking om groepen te begeleiden. 
• Beweegaanbod voor 65-plussers met een laag valrisico en voor ex-deelnemers aan de valpreventieve beweegprogramma’s. Dit beweegaanbod draagt bij aan het beperken van het valrisico. Het varieert van regulier sportaanbod bij sportverenigingen en fitness voor de fitste mensen, tot zeer laagdrempelig aanbod voor fysiek meer kwetsbare ouderen. Duidelijk is wel dat het bewegen om meer gaat dan alleen het favoriete wandelen: ook botten en spieren moeten sterk blijven, en balans moet getraind worden. Voldoende intensiteit en frequentie zijn belangrijk om effectief te zijn.

Het blijft een uitdaging voor de verschillende organisaties om alles in te richten zoals bedoeld. Er is vaak nog onvoldoende capaciteit ten aanzien van valanalyse, valpreventieve beweegprogramma’s en beweegaanbod. Ook is goede samenwerking tussen zorg en sport en bewegen voor 65-plussers op veel plaatsen nog geen vanzelfsprekendheid. Daarnaast blijft het bereiken van (alle) senioren een uitdaging.

Samenwerken aan sport en bewegen in de wijk

Gezond opgroeien en vitaal ouder worden vraagt om samenwerking in de wijk, ook op het gebied van sport en bewegen. Daar valt nog een wereld te winnen. De online Wijktekening van Kenniscentrum Sport & Bewegen helpt professionals in onder meer de domeinen sport, onderwijs, zorg en welzijn om elkaar te vinden. Ook biedt de Wijktekening een format waarmee je een lokaal overzicht kunt maken van relevante contactpersonen. Met het lokale beweegnetwerk in kaart versimpel je het doorverwijzen naar sport- en beweegaanbod en doorverwijzing tussen professionals en organisaties.

Benieuwd naar de Wijktekening en hoe dit jou kan helpen? Bekijk de Wijktekening hier. 

Hoe verloopt de financiering?

Begin februari 2023 is de regeling gepubliceerd. Valpreventie valt onder de Brede SPUK-regeling (specifieke uitkering). Gemeenten krijgen extra financiering voor valpreventie. Financiering van verschillende andere activiteiten op het gebied van sport en bewegen, gezondheid en preventie en de sociale basis vallen onder deze regeling. Hiermee is het mogelijk om verschillende activiteiten meer integraal aan te pakken en is de administratieve last om financiering aan te vragen relatief laag.

Verschillende onderdelen van valpreventie vallen voor patiënten deels onder de verzekerde zorg. Dit kan wel ten koste gaan van het eigen risico. 

Meer informatie over de Brede SPUK-regeling vind je bij Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) of de Vereniging Sport en Gemeenten (VSG). Er zijn regionale bijeenkomsten om gemeenten te ondersteunen bij alle veranderingen. 

Ondersteuning bij het invoeren en scholing

Achter de schermen werken veel organisaties aan het optuigen van ondersteuning en scholingsmogelijkheden, onder aanvoering van VWS en VeiligheidNL. Zo krijgen GGD’s de mogelijkheid om zich te specialiseren in begeleiden. Bieden eigenaren van de erkende valpreventieve interventies scholing aan. Zijn er bijeenkomsten voor gemeenten, zorg-, welzijns en sportprofessionals over specifieke elementen zoals het bereiken en motiveren van 65-plussers. Werkt de Landelijke Academie Buurtsportcoaches (LAB) aan extra scholingsmogelijkheden voor buurtsportcoaches. 

Ook draagt Kenniscentrum Sport & Bewegen op verschillende manieren bij met kennis over beweegaanbod, samenwerken, praktijkvoorbeelden en gemeentelijke sportbeleid. Onderzoekers van de Hogeschool Utrecht werken aan goed onderbouwde kennis over lokale implementatie. Zie ook de informatie op Loket Gezond Leven over ondersteuningsmogelijkheden. 

Meer informatie

Ben jij vanuit jouw rol betrokken bij de lokale infrastructuur rond valpreventie? Blijf dan via de verschillende organisaties op de hoogte en begin op tijd met de voorbereidingen. Abonneer je in ieder geval op de nieuwsbrief Valpreventie van VeiligheidNL en bekijk welke bijeenkomsten het RIVM organiseert. Naast het op orde brengen van de verschillende elementen vraagt het opzetten van een goede samenwerking veel tijd¹.

Meer lezen?

• Valpreventie: bewegen draagt bij aan verlagen valrisico voor ouderen
• Wandelen doet de gezondheid van senioren goed

1. Dit is een test voetnoot ↩︎