Alles over sport logo

Valpreventie valt of staat met goede samenwerking in de wijk

In Nederland vallen dagelijks honderden ouderen met soms ingrijpende gevolgen. Om het risico hierop te beperken zijn valpreventieprogramma’s ontwikkeld. Ouderen ontwikkelen in die programma’s niet alleen meer kracht en een betere balans maar ook leren ze de risicofactoren te (her)kennen. Eenmalig deelnemen is niet genoeg. Het werkt alleen als de ouderen blijven oefenen. Om dat te stimuleren is lokale samenwerking noodzakelijk. De buurtsportcoach lijkt de aangewezen persoon om dit organiseren.

Elke 4 minuten belandt er een 65-plusser op de spoedeisende hulp na een val. In 2019 kwamen 109.000 ouderen (65+) daar door een val terecht, van wie 79.900 ernstig letsel opliepen, vooral fracturen en hersenletsel. Valincidenten kostten 4.720 ouderen het leven. Ouderen blijven langer thuis blijven wonen en er is sprake van een dubbele vergrijzing. Daardoor stijgt het aantal valincidenten aanzienlijk.

Bekijk de infographic ‘Feiten en cijfers valongevallen 65-plussers 2019’ van VeiligheidNL.

Valincidenten leiden naast fysieke problemen tot:

  • Ingrijpende gevolgen in het dagelijks leven zoals mobiliteitsproblemen en afhankelijkheid van anderen. Er kan valangst ontstaan wat leidt tot het minder deelnemen aan activiteiten buitenshuis. Dit betekent meer thuisblijven wat het risico op eenzaamheid en een depressie vergroot.
  • Grote en mogelijke langdurige druk op zorg zoals extra behoefte aan huishoudelijke ondersteuning en persoonlijke verzorging. Ook extra druk op spoedeisende hulpposten en ziekenhuiscapaciteit.
  • Hoge, deels vermijdbare maatschappelijke kosten.

Verschillende programma’s valpreventie

Er bestaan verschillende programma’s gericht op het voorkomen van valincidenten. Hier leren deelnemers in 2 tot 3 maanden vaardigheden om vallen te voorkomen en trainen ze fysieke aspecten die het risico op vallen verkleinen. Zo worden ook de gevolgen van een val beperkt. Vaak worden deze programma’s aangeboden door oefen- en fysiotherapeuten, begeleiders van Meer bewegen voor Ouderen (MBvO) en speciaal opgeleide sport- en beweegleiders, waaronder buurtsportcoaches.

Balans- en krachtoefeningen waarbij met name de beenspieren worden getraind vormen de basis van valpreventie. Naar diverse specifiek op valpreventie gerichte programma’s is onderzoek gedaan. Door de resultaten zijn ze erkend op het niveau ‘sterke aanwijzingen voor effectiviteit’. Interventies die zelf niet onderzocht zijn, maar sterk lijken op effectieve programma’s, krijgen het predicaat ‘Goed Onderbouwd’. Meer informatie over specifieke programma’s (interventies) is te vinden op www.sportenbeweeginterventies.nl.

Voorbeelden van erkende interventies:

Sterke aanwijzingen effectiviteit

  • Vallen Verleden Tijd
  • Zicht op evenwicht: (gericht op valangst)

Goed onderbouwd

  • OTAGO thuisoefenprogramma
  • Zeker Bewegen
  • In Balans

Zorgverzekeraars vergoeden deelname soms deels of in zijn geheel. Dat is afhankelijk van de soort aanvullende verzekering. Dit gaat dan meestal wel om programma’s die door BIG-geregistreerde professionals worden uitgevoerd, zoals fysiotherapeuten.

Duurzaam effect

Voor een duurzaam preventief effect is het belangrijk dat de deelnemers de oefeningen voor kracht en balans blijven uitvoeren. Als dat niet gebeurt, ebt het effect vaak snel weer weg.

Tips om ouderen te stimuleren door te gaan met oefeningen:

  • Geef de ouderen (en de mensen om hen heen) praktische tips en adviezen om in hun eigen omgeving oefeningen te blijven doen en dit liefst te integreren in hun dagelijkse ritme. Oefeningen van het OTAGO thuisprogramma staan op de website Samenbeterthuis.nl. Hier is nog veel meer te vinden over deze interventie. Alle oefeningen zijn in Engelstalige filmpjes te zien, en deels ook in het Nederlands maar wel in de beweeggids voor ouderen met dementie.
  • Uit ervaring en onderzoek weten we dat direct aansluitend, structureel beweegaanbod in de wijk van belang is. Dat kan bij een sportvereniging, maar dat zal zeker niet voor alle ouderen geschikt zijn. Lees hier welke aspecten voor (kwetsbare) ouderen van belang zijn, als het gaat om beweegaanbod. in de buurt.
  • Zorg voor zo weinig mogelijk verandering in de samenstelling van de deelnemersgroep, de locatie, tijdstip en begeleiding. Ouderen hechten veel waarde aan de sociale component en vinden het prettig om vaste, bekende gezichten te zien.
  • Het programma TOM, Thuis Onbezorgd Mobiel, beschrijft een integrale en duurzame aanpak rond valpreventie.

Verbinding tussen ‘zorg’ en ‘sport’

Een optimale overgang van het valpreventieprogramma naar regulier aanbod vraagt dus samenwerking tussen de begeleider van het programma en het structurele beweegaanbod in de wijk. Die verbinding tussen ‘zorg’ en ‘sport’ blijkt in de praktijk lastig te zijn, omdat in beide sectoren financiering en vergoeding anders geregeld zijn. Ook is sprake van verschillen in de taal en cultuur. Zo is de financiering voor zorg op landelijk niveau geregeld via de zorgverzekering, terwijl ‘sport en bewegen’ op het gemeentelijk niveau ingevuld wordt. De buurtsportcoach kan een cruciale rol spelen door op lokaal niveau beide werelden te verbinden. Sport en bewegen koppelen aan andere domeinen is immers een belangrijke taak van buurtsportcoaches.

Inzet van de buurtsportcoach gericht op ouderen en zorg

Het kost tijd om deze werelden goed te met elkaar te verbinden. Zo moet de buurtsportcoach eerst het netwerk in kaart te brengen en de samenwerking opstarten (en onderhouden!). Maar ook om geschikt beweegaanbod te inventariseren en beweegaanbieders te stimuleren tot (of begeleiden bij) het inrichten van goed aanbod voor deze doelgroep. Hiervoor is het belangrijk dat gemeenten de keuze maken een of meerdere buurtsportcoaches hiervoor in te zetten. Uit onderzoek van Mulier en uit praktijkervaring blijkt dat het beter werkt om buurtsportcoaches niet te versnipperd in te zetten, maar focus aan te brengen in doelgroepen en sectoren waar ze voor werken. Zo kan de buurtsportcoach zich focussen op de behoeften van zowel doelgroep als verwijzers, op de ondersteuning van sport- en beweegaanbieders en gericht een netwerk opbouwen en onderhouden.

Tips voor de zorgverlener / aanbieder van valpreventieprogramma

  • Neem contact op met de buurtsportcoach als een nieuwe valpreventiecursus start. Ken je de buurtsportcoach nog niet? Neem contact op met de beleidsmedewerker sport van de gemeente of de lokale/provinciale sportservice organisatie. Zij kunnen je in contact brengen met de juiste buurtsportcoach of beweegmakelaar.
  • Maak zo vroeg mogelijk afspraken over de planning en de locatie van de cursus, zodat het vervolgaanbod hier zo goed mogelijk op kan aansluiten.
  • Samenwerking starten en onderhouden met de buurtsportcoach kost tijd, maar levert uiteindelijk tijd op. Dat is pure winst voor de deelnemers want effecten die bereikt worden met deelnemers zijn immers veel duurzamer. Bovendien kan de samenwerking natuurlijk breder getrokken worden dan alleen deelnemers aan de cursus. Er kunnen ook afspraken gemaakt worden over doorstroom van andere patiënten naar regulier, passend aanbod in de wijk. Dat geldt ook vice versa bij een noodzakelijke terugverwijzing van sporters naar de zorg.

Tips voor de buurtsportcoach of beweegmakelaar

  • Neem proactief contact op met (geriatrie) fysiotherapeuten of (ouderen)zorginstellingen om te vragen of samenwerking rond valpreventie mogelijk is. Wees je ervan bewust dat deze professionals misschien niet weten wat een buurtsportcoach is en waarom samenwerking hen iets kan opleveren. (zie tipsheet voor buurtsportcoaches, samenwerking met zorgverleners)
  • Breng (potentieel) geschikt vervolgaanbod voor (kwetsbare) ouderen in kaart en ga in gesprek met de aanbieders over doorstroom van ouderen van een valpreventieprogramma naar hun beweegaanbod. Bespreekpunten zijn kwaliteit en veiligheid, afstemming met zorg, aandacht voor de sociale component en praktische zaken zoals tijdstip en locatie.
  • Voorkom verandering in locatie, tijdstip en groepssamenstelling tussen het valpreventieprogramma en het vervolgaanbod.
  • Je kunt je als buurtsportcoach meer verdiepen in valpreventie en wat jouw rol kan zijn in het begeleiden of verwijzen van ouderen. Er zijn mooie voorbeelden bekend van buurtsportcoaches en andere sport- en beweegaanbieders die door de (geriatrie)fysiotherapeut of ergotherapeut worden bijgeschoold. Zo weten ze precies waar ze op moeten letten, hoe ze ouderen gericht kunnen verwijzen en hoe ze zelf ook herhalingsoefeningen of basisoefeningen voor valpreventie kunnen begeleiden.
  • Een warme overdracht vergroot de kans op continuïteit. Je kunt dit realiseren door beweegaanbieders uit te nodigen bij de laatste valpreventietraining(en), zodat de deelnemers alvast kennis kunnen maken met het vervolgaanbod. De fysiotherapeut kan natuurlijk ook met de deelnemers naar het vervolgaanbod toe, om de overgang voor de deelnemers makkelijker en alvast vertrouwd te maken. Als buurtsportcoach kun je dit faciliteren of ondersteunen.
  • Samenwerking kost tijd, maar levert zeker winst op voor de deelnemers. Bovendien kun je de samenwerking breder trekken dan deze groep en bespreken met de zorgverlener(s) wat andere mogelijkheden voor samenwerking en verwijzing zijn.

Praktijkervaring van fysiotherapeut Marjolein Kuijt

Marjolein Kuijt

Ervaring uit de praktijk van Marjolein Kuijt, die als fysiotherapeut werkzaam is in de buitendienst in ‘t Gooi en daarnaast hoofddocent valpreventie bij Veiligheid NL.

“Ik vind het een feest om met de doelgroep te werken en ben mij bewust van het nut en belang van valpreventie. Behalve dat je veel leed kunt voorkomen, kunnen mensen langer veilig zelfstandig thuis blijven functioneren en daardoor autonomie behouden. Valpreventie is alleen bewezen effectief als de insteek multifactorieel en multidisciplinair is. In mijn praktijk kijk ik dan ook altijd naar alle risicofactoren zowel intern (in de persoon zelf) als extern (in de omgeving). Mijn verslag en advies stuur ik vervolgens naar de huisarts, die eventueel verder kan verwijzen.

if you don’t use it, you lose it

Daarnaast werk ik samen met een ergotherapeut en diëtist, maar ook met buurtsportcoaches in de regio. De buurtsportcoaches hebben hier een basiscursus gevolgd, waardoor zij zich bewust zijn van de complexiteit van valpreventie en weten met welke aspecten en oefeningen zij zelf aan de slag kunnen. De buurtsportcoaches zijn zeer enthousiast hierover en investeren in het leggen van contacten met de eerste lijn en de samenwerking met zorgverleners.

Voor ons als zorgprofessional is het fijn om te weten wie wat doet, waar in de buurt groepen voor ouderen zijn die veilige en kundige begeleiding bieden. Het gaat er tenslotte om dat mensen veilig blijven bewegen, plezier hebben in bewegen, contact hebben met anderen en zelfredzaam blijven. Ga aan de slag met valpreventie, sla de handen ineen en voorkom vallen! Zie Valpreventie Het Gooi voor meer informatie.

Lees meer:


Artikelen uitgelicht


Gezonde leefstijl
In de wijk
Ouderen
professional
blessures, gezondheidsbevordering, samenwerken