Thema’s zoals leefstijl, bewegen en preventie raken steeds sterker verankerd in beleid. Daarbij werken we ook meer integraal samen. Door deze ontwikkelingen is er de laatste jaren een brede waaier ontstaan aan akkoorden, coalities, allianties en programma’s. Wat is wat? En hoe verhouden de initiatieven en afspraken zich tot elkaar?
Nationaal beleid
Allereerst de beleidsontwikkelingen op het vlak van bewegen en zorg op nationaal niveau, vooral geïnitieerd vanuit het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS):
- Nationaal Preventieakkoord (NPA)
- Integraal Zorgakkoord (IZA)
- Programma Wonen en Zorg voor Ouderen (WOZO)
Deze akkoorden bestaan naast de doelen uit de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid en de sociale basis (onder andere gericht op mantelzorg en eenzaamheid). Hieronder lichten we deze akkoorden toe.
In het NPA (2018) maakten partijen afspraken om bepaalde leefstijldoelen te halen, zoals het tegengaan van overgewicht. Later is dit akkoord uitgebreid met mentale gezondheid en bewegen. Om samen te werken aan de doelstellingen uit het NPA en het regeerakkoord, volgden er meerdere akkoorden en initiatieven (zie hieronder).
Het IZA (2022) is een samenwerking met als opgave: de zorg voor alle Nederlanders toegankelijk, kwalitatief goed en betaalbaar houden. Daarbij staat samenwerking centraal, zowel binnen het zorgdomein, als tussen het zorg-, sociaal en publiek domein. Het IZA kent acht thema’s, waaronder Gezond Leven en Preventie. Er staan onder meer afspraken in over het structureel inbedden van leefstijl in de reguliere zorg. Daarbij is ook aandacht voor bewegen als onderdeel van het behandelplan.
Een van de actielijnen van het WOZO (2022) is ‘Samen vitaal ouder worden’. Een gezonde leefomgeving met aandacht voor bewegen en ontmoeten speelt hierbij een belangrijke rol.
Aanvullende op deze drie akkoorden zijn er nog verschillende landelijke initiatieven:
De opgave van het IZA is de zorg voor alle Nederlanders toegankelijk, kwalitatief goed en betaalbaar houden, waarbij ‘Gezond leven en preventie’ een van de thema’s is. Een van de ambities is: de inzet op leefstijl wordt een integraal onderdeel van de reguliere zorg voor mensen met een gezondheidsklacht, aandoening of ziekte. Om deze ambitie te realiseren, is er de Coalitie Leefstijl in de Zorg. Dit is een samenwerking van zorgprofessionals, kennisinstellingen en Patiëntenfederatie Nederland.
Om bewegen breed op de agenda te krijgen is er vanuit Directie Sport van VWS het actieplan Nederland Beweegt (2023) opgesteld. Hierin staan diverse actielijnen; er wordt onder andere ingezet op bewegen sterker verankeren in beleid, ook in andere directies en departementen. De focus in dit plan ligt op groepen waar de grootste gezondheidswinst te behalen is, zoals jongeren, ouderen en mensen met een lagere sociaaleconomische status. Een andere actielijn binnen het actieplan Nederland Beweegt betreft het creëren van maatschappelijk initiatief voor bewegen via onder andere de Beweegalliantie (zie hieronder).
Het doel van de Beweegalliantie is het creëren is het creëren van meer maatschappelijk initiatief voor bewegen door initiatieven aan te jagen, obstakels weg te nemen en het veld te verbinden. Een scala aan partijen doet mee, zoals organisaties uit de zorg, het sociaal domein, sport, onderwijs en het bedrijfsleven.
Lokaal en regionaal beleid
Dan de brug naar de gemeente en regio: hoe kun je vanuit de huidige beleidsontwikkelingen inzetten op een lokale of regionale aanpak van preventie, gezondheid en bewegen? Twee akkoorden helpen hierbij:
- Sportakkoord II
- Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)
Het Sportakkoord II (2023) is een herijking van het lokale Sportakkoord. Doel is gemeenten en de sportsector versterken. Dit is verpakt in drie ambities:
- het versterken van het fundament van de sport;
- het vergroten van het bereik van de sport;
- meer betekenis geven aan sport.
In het GALA (2023) hebben gemeenten, maatschappelijke partners, zorgverzekeraars en VWS afspraken gemaakt over preventie, gezondheid en welbevinden. Zij zetten samen in op een gezond en actief leven met een stevige sociale basis. Ook bewegen als onderdeel van het preventiebeleid behoort hiertoe. Met het GALA wordt ingezet op een gerichte, lokale en regionale aanpak.
Sportakkoord II en GALA zijn, samen met de Brede Combinatiefunctie Regeling (BCR), verankerd in dezelfde financiële regeling: Brede Specifieke Uitkering (Brede SPUK). Lees in dit artikel meer over de Brede SPUK en andere regelingen.
Panelgesprek
Kortom, aan plannen en initiatieven geen gebrek. Maar hoe zorgen we ervoor dat mensen daadwerkelijk gezonder gaan leven? En hoe laten we leefstijl tot in de haarvaten van de zorgpraktijk doordringen? Op het congres ‘Van zorg naar bewegen’ gingen relevante partijen met elkaar en (praktijk)professionals in gesprek. “De ambities zijn inderdaad groot”, aldus Wessel Schaling (Directie Sport, VWS). “Neem de ambitie van het Preventieakkoord: in 2040 voldoet 75% van de mensen aan de beweegrichtlijnen. Hoe we daar precies komen, zijn we nog volop aan het leren. De akkoorden helpen daarbij; we werken daardoor veel meer samen, juist ook integraal.”
Lees ook
Lees ook deze praktijkvoorbeelden van succesvolle lokale samenwerkingen tussen sport en zorg
Sport en bewegen in het dagelijks leven
Die toenemende samenwerking gaat volgens Wessel gepaard met een verschuivende focus van aanbodgericht denken of ‘interventiedenken’ naar alledaags gedrag. “De focus lag vaak op: hoe krijgen we meer mensen naar de vereniging?. Maar bewegen moet een vanzelfsprekend onderdeel van het dagelijks leven worden. De vraag is: hoe stimuleren we dat?”
Volgens Kirsten de Klein (manager Team Beweeggedrag bij Kenniscentrum Sport & Bewegen) vraagt die nieuwe focus een brede kijk op beweeggedrag. “Om bewegen vanzelfsprekend te maken, moeten we kijken naar de context waarin mensen leven. De zorg speelt daarbij een rol, maar het gaat ook om onderwijs, werk, de sociale en fysieke leefomgeving, enzovoorts. Het zijn complexe vraagstukken. We kunnen bijvoorbeeld wel zeggen: pak wat vaker de fiets. Maar wat als je je onveilig voelt in je buurt?”
Ook Jovanka Vis (manager Kennis en Communicatie bij het Voedingscentrum) beaamt de rol van de omgeving bij gezond gedrag. “Mensen moeten ‘voedselvaardig’ worden, maar ze moeten óók worden geholpen om in hun omgeving gemakkelijk de gezonde keuze te maken. Hetzelfde geldt voor bewegen.”
Bewegen in all policies
Bewustwording, gezondheidsvaardigheden, de omgeving: gedragsverandering behelst dus allerlei factoren. Wat is de plaats van wet- en regelgeving hierbij? Wessel: “Het doel is: bewegen in all policies. Het thema moet ook worden ondergebracht bij andere directies en departementen. Iedereen profiteert ervan als mensen meer bewegen, het is een gedeelde verantwoordelijkheid.”
Dan de roep die regelmatig klinkt vanuit de praktijk: kunnen we niet sneller gaan met ‘hardere’ wet- en regelgeving op het gebied van bewegen en leefstijl, à la een btw-verlaging op groenten en fruit? Wessel: “Dit soort oplossingen werken soms, maar het is belangrijk een inhoudelijke discussie te voeren.” Jovanka vult aan: “Regelgeving is soms nodig of maakt het gemakkelijker, maar ‘niet-opgelegde’ veranderingen hebben ook hun voordelen. We zijn bijvoorbeeld al tien jaar bezig met gezonde schoolkantines. Dat duurt langer, maar doordat het meer intrinsiek vanuit de scholen komt, is de verandering duurzamer.”
Van kennis naar praktijk
De ontwikkelingen vanuit beleid bieden (zorg)professionals steeds meer mogelijkheden om bewegen en leefstijl in te zetten in de praktijk. Je kunt je natuurlijk aansluiten bij initiatieven zoals het Sportakkoord II of GALA en regelingen benutten zoals de Brede SPUK. Toch erkent Kirsten dat professionals soms liever meer mogelijkheden zouden hebben om bewegen in te zetten. “Bovendien: een praktijkondersteuner heeft andere behoeften dan een oncoloog of fysiotherapeut; de zorgprofessional bestaat niet. Toch geldt over de hele linie: voor alle professionals en organisaties is ook al veel wél mogelijk vanuit het huidige beleid. Laten we ons daarop focussen.”
Daarnaast hebben kenniscentra zoals het Voedingscentrum en Kenniscentrum Sport & Bewegen allerlei tools en kennisbronnen. Jovanka: “Wij hebben veel onafhankelijke, onderbouwde informatie voor professionals. Zo zijn de voedingsrichtlijnen vertaald naar groepen zoals mensen met diabetes en zijn er apps, recepten, praatplaten, e-learnings en webinars.” Kirsten vult aan: “Ook Kenniscentrum Sport & Bewegen heeft veel tools die professionals ondersteunen. Daarmee kunnen ze informatie opzoeken en hun patiënten beter helpen.”
Lees meer
- Ontdek toepasbare kennisproducten om bewegen in te zetten in de zorg, zoals instrumenten, stappenplannen, factsheets en whitepapers.
- Op zoek naar een aanpak die jou helpt jouw (maatschappelijke) doelen te realiseren? Neem een kijkje in de database met sport- en beweeginterventies. Hier staan aanpakken die collega’s in het land al succesvol hebben ingezet. Je kunt een interventie aanpassen aan jouw dagelijkse praktijk voor maatwerk.
- Bekijk praktische producten en informatie van het Voedingscentrum die jou als professional kunnen ondersteunen.
- Beluister de podcast van de Leefstijlcoalitie.
