Bewegend leren is complex
De voordelen van meer bewegen voor kinderen en jongeren op school zijn duidelijk aangetoond. Toch is zittend onderwijs nog vaak de norm. Er liggen talloze kansen om, naast de gymles, meer bewegen op school te implementeren. Bijvoorbeeld door het combineren van lesactiviteiten met bewegen.
Uit onderzoek van Mulier Instituut blijkt dat directies en leerkrachten in het basisonderwijs het belangrijk vinden dat kinderen gedurende de schooldag bewegen. De overgrote meerderheid is ervan overtuigd dat bewegend leren wekelijks plaats zou moeten vinden. Ook zijn ze het ermee eens dat scholen zich moeten richten op het verminderen van het aantal uur dat kinderen zittend doorbrengen op school[5]. Hetzelfde onderzoek geeft aan dat leerkrachten belemmeringen ervaren om bewegend leren in te zetten.
De drie meest genoemde belemmeringen zijn:
- Het voorbereiden van een kwalitatief goede bewegend leeractiviteit is tijdrovend;
- er zijn geen goede faciliteiten voor het verzorgen van een bewegend leren activiteit;
- leerkrachten missen kennis en ervaring om bewegend leren goed te kunnen inzetten.
Het goed aanbieden van bewegend leren activiteiten is complex. De activiteit moet methodisch-didactisch verantwoord en op maat zijn. Daarnaast mag de beweging zelf niet te moeilijk of te intensief zijn om het werkgeheugen niet te veel te belasten. Goede kennis van mogelijke werkvormen en uitvoering is voor leerkrachten een belangrijke voorwaarde om bewegend leren succesvol in te zetten[3].
Lesstof oefenen met serious games
Leerkrachten kunnen een serious game inzetten als bewegend leren activiteit. Een serious game is een spel waarbij het doel niet is om de speler te vermaken, maar om de game te gebruiken voor specifieke doelen, zoals het actief oefenen van de lesstof[1]. In verschillende sectoren worden serious games regelmatig met succes toegepast, bijvoorbeeld als trainingssimulatie voor militairen en artsen (Simulatiecentrum in Oirschot, Underground en De Grail).
Platform helpt leerkrachten
Binnen het onderwijs worden steeds meer serious games ontwikkeld om kinderen bewegend te laten leren. In april 2023 lanceerden het Mulier Instituut en Kenniscentrum Sport & Bewegen het Bewegend Leren platform. Dit platform bevat informatie, educatie en concreet aanbod van bewegend leren. Onder het aanbod van bewegend leren vind je ook verschillende voorbeelden van serious games, zoals diverse interactieve muren en -vloeren, apps en interactieve spelcomputers. De meeste serious games richten zich op rekenen, taal en spelling, maar er zijn ook serious games waar je bijvoorbeeld topografie oefent.
Voorbeeld: interactieve muren
Er zijn verschillende soorten interactieve muren in Nederland waarop games gespeeld worden. Deze werken vaak op een vergelijkbare manier. Ter illustratie: Leerlingen zien door projectoren de kaart van Europa op de muur. Vervolgens krijgen ze vragen over de ligging van de landen. Leerlingen kunnen deze vragen dan beantwoorden door bijvoorbeeld het goede land aan te tikken of een bal te gooien op het juiste land. Deze beweging kan bijvoorbeeld gecombineerd worden met een sprint- of balansoefening.
Veilige omgeving voor fouten
De afgelopen jaren is het aantal onderzoeken naar de effecten van serious games binnen het onderwijs toegenomen. Uit onderzoek blijkt dat leerlingen serious games heel leuk vinden om te doen, wat hun betrokkenheid bij de les vergroot[5]. Ook laat onderzoek zien dat serious games kennis en vaardigheden effectief kunnen overbrengen[4]. Naast dat leerlingen serious games vaak leuk vinden, stimuleren deze een zelfsturende houding en bieden ze een veilige omgeving om fouten te maken. Door gebruik te maken van persoonlijke accounts is het mogelijk om op niveau te differentiëren[6].
Ondanks alle mogelijke voordelen heeft onderzoek nog niet kunnen aantonen dat serious games in het algemeen beter zijn voor het verwerven van kennis en vaardigheden dan traditionele manieren van instructies geven[4]. Serious games kunnen helpen om belemmeringen van docenten weg te nemen. Het werk van een docent kan uit handen genomen worden omdat serious games met een paar klikken op de knop beschikbaar zouden kunnen zijn. Al is dat momenteel nog niet altijd het geval. Ook zijn de games vaak dusdanig voorgeprogrammeerd dat kinderen er zelfstandig mee aan de slag kunnen.
Uitdagingen van de inzet van serious games
De potentie van serious games maakt het aantrekkelijk om deze in te zetten voor bewegend leren in de klas. Toch zijn er verschillende uitdagingen om serious games succesvol in te zetten.
Vanuit didactisch perspectief moet een serious game kunnen differentiëren binnen een klas, zodat elk kind op zijn of haar niveau kan leren. Ook moet er voldoende aandacht zijn voor de leerdichtheid, bijvoorbeeld het totaal aantal sommen dat een kind per les kan doen. Als er maar één kind per keer op een interactieve muur sommen kan maken, heeft dat gevolgen voor de organisatie in de klas. Ook kan de inzet van serious games de schermtijd voor kinderen nog verder laten oplopen, met mogelijke negatieve effecten op de gezondheid.
De daadwerkelijke implementatie van serious games vraagt om inzet van docenten. Zo moeten docenten weten hoe de serious game (technisch) werkt en hoe zij dit kunnen integreren in hun lessen. De fysieke locatie kan ook een uitdaging zijn. Interactieve muren of vloeren kunnen veel ruimte in beslag nemen, en die ruimte kan mogelijk ten koste gaan van ruimte voor andere vormen van spelen en bewegen. Ook zijn er financiële uitdagingen; de aanschaf- en onderhoudskosten van digitale serious games kunnen namelijk flink oplopen.
Zelf aan de slag
Digitale serious games hebben een hoge aantrekkingskracht voor kinderen, leerkrachten en ouders. Een digitale muur of interactieve vloer ziet er uitnodigend uit. Digitale serious games kunnen zeker voor een toegevoegde waarde in de lesdag zorgen. Het is wel essentieel om te zorgen voor de juiste voorwaarden op organisatorisch, vakinhoudelijk en vakdidactisch vlak, zodat het past bij de gestelde onderwijsdoelen en de betreffende klas. Dit is niet altijd even makkelijk. Heb je doelen vastgesteld en wil je aan de slag? Ga dan in gesprek met de game-ontwikkelaars en ontdek wat werkt en wat niet via een eventuele pilot. Het Bewegend Leren platform kan zorgen voor inspiratie, informatie en educatie..
Noot: Dit artikel verscheen eerder in LO Magazine 6.
Bronnen
- Benzing, V., & Schmidt, M. (2018). Exergaming for children and adolescents: strengths, weaknesses, opportunities and threats. Journal of clinical medicine, 7(11), 422.
- CBS en RIVM (2021). Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor overzicht kernindicatoren sport en bewegen. Geraadpleegd op 31 mei 2023 via https://www.sportenbewegenincijfers.nl/kernindicatoren/zitgedrag
- Geschiere E. & Krajenbrink, H. (2023). Wat zijn de bouwstenen van een dynamische schooldag?
- Lamb, R. L., Annetta, L., Firestone, J., & Etopio, E. (2018). A meta-analysis with examination of moderators of student cognition, affect, and learning outcomes while using serious educational games, serious games, and simulations. Computers in Human Behavior, 80, 158-167.
- Vrieswijk S. & Singh, A.S. (2021) Bewegend leren in het primair onderwijs: uitdagingen en kansen, factsheet 2021/31. Utrecht: Mulier Instituut.
- Zhonggen, Y. (2019). A meta-analysis of use of serious games in education over a decade. International Journal of Computer Games Technology, 2019.
