Alles over sport logo

Inzetten op valpreventie: hoe pak je dat aan?

Er gaat veel veranderen op het gebied van valpreventie voor 65-plussers. De ambities van het kabinet zijn hoog, met ingrijpende consequenties voor zorgverleners, gemeenten, buurtsportcoaches, sportaanbieders en 65-plussers. Het is dus tijd om je daarop voor te bereiden. Met dit artikel willen we je op de hoogte brengen van de laatste ontwikkelingen.

Van valrisico naar valpreventie

Valincidenten onder ouderen hebben ernstige gevolgen. Zorgelijk, wanneer je je bedenkt dat een op de drie 65-plussers een verhoogd valrisico heeft. Hiervan komt jaarlijks 10% op de spoedeisende hulp – ruim 280 ouderen per dag. Dit heeft gevolgen voor de persoon in kwestie, maar ook voor een eventuele partner en mantelzorger(s). Ook doen ernstige incidenten een beroep op de zwaar belaste zorg, van ziekenhuis tot thuiszorg, en op Wmo-voorzieningen van de gemeente zoals vervoersvoorzieningen en huishoudelijke hulp. Berekeningen laten zien dat breed inzetten op valpreventie geld oplevert: landelijk gezien zijn de kosten van valpreventie een stuk lager dan de kosten voor de gevolgen van valincidenten. Alles bij elkaar was het voldoende om valpreventie onderdeel te maken van het coalitieakkoord.

Wat houdt de landelijke aanpak valpreventie in?

Voor het breed uitrollen van valpreventie heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) een landelijke aanpak opgesteld, in samenwerking met VeiligheidNL. Deze aanpak gaat ervan uit dat jaarlijks 500.000 65-plussers kort worden gescreend op valrisico. Dat is een op zeven van de 3,5 miljoen die er nu in Nederland zijn. Na screening zijn de volgende scenario’s mogelijk:

  • Er blijkt geen sprake van valrisico en de persoon in kwestie beweegt voldoende om dat zo te houden.
  • Er blijkt geen sprake van valrisico, maar de persoon in kwestie beweegt te weinig om dat zo te houden. De persoon krijgt het advies om meer te gaan doen, inclusief informatie waar dat kan.
  • Er blijkt sprake van valrisico of verhoogd valrisico, en er volgt een uitgebreidere analyse. De uitkomst daarvan bepaalt het vervolgtraject: een tijdelijk erkend valpreventief beweegprogramma in de zorg en vergoed vanuit de basiszorgverzekering, een valpreventief beweegprogramma vanuit de gemeente (sociaal domein of sociale basis), of een ander traject. Deelnemers aan een valpreventief beweegprogramma krijgen de mogelijkheid om daarna te blijven bewegen en zo het valrisico beperkt te houden.
Bron: VeiligheidNL

Deze brede aanpak vraagt veel van de betrokken partijen. In 2023 zijn gemeenten aan zet om (meer) valpreventieve programma’s aan te bieden en aanvullend beweegaanbod te regelen, in 2024 volgt de zorg.

Wie doet wat in de gemeente?

Elke gemeente, eventueel elke wijk, heeft straks een eigen structuur om valpreventie aan te pakken. Wie welke rol heeft, wordt in onderling overleg vastgesteld. In ieder geval zijn de volgende rollen, functies en organisaties betrokken:  

  • Regievoerder: hoogstwaarschijnlijk vooral de gemeente, al kan deze rol worden uitbesteed. Bijvoorbeeld aan de GGD of het gemeentelijke sportbedrijf. De regievoerder zorgt voor een goede samenwerking tussen de verschillende organisaties en professionals. Zij moeten met elkaar samenwerken zodat 65-plussers een soepel traject volgen waarbij verschillende elementen naadloos op elkaar aansluiten. 
  • Screening op valrisico: dit gebeurt op basis van twee vragen. Deze screening vereist geen specifieke kennis.
  • Valanalyse voor mensen met een verhoogd valrisico: dit is verzekerde zorg. Verschillende zorgverleners kunnen de valanalyse afnemen, zoals praktijkondersteuner (poh), fysiotherapeut en ergotherapeut.
  • Valpreventieve beweegprogramma’s voor mensen met onderliggend lijden: de basiszorgverzekering vergoedt deelname met ingang van 2024. Getrainde zorgverleners – meestal fysiotherapeuten – bieden die aan. 
  • Valpreventieve beweegprogramma’s voor mensen zonder onderliggend lijden: de gemeente is verantwoordelijk voor dit aanbod. Hoewel de programma’s dezelfde kunnen zijn als voor mensen met onderliggend lijden, zal vanwege de kosten vaker de keuze vallen op begeleiding door een niet-zorgverlener. Getrainde buurtsportcoaches en andere sportprofessionals komen hiervoor dan in aanmerking. 
  • Beweegaanbod voor 65-plusser zonder verhoogd valrisico en voor ex-deelnemers aan de valpreventieve beweegprogramma’s. Dit beweegaanbod draagt bij aan het beperken van het valrisico. Het varieert van regulier sportaanbod bij sportverenigingen en fitness voor de fitste mensen, tot zeer laagdrempelig aanbod voor fysiek meer kwetsbare ouderen. Duidelijk is wel dat het bewegen om meer gaat dan alleen het favoriete wandelen: ook botten en spieren moeten sterk blijven, en balans moet getraind worden. Voldoende intensiteit en frequentie zijn belangrijk om effectief te zijn.

Het is een uitdaging voor de verschillende organisaties om alles in 2023 op orde te krijgen. Er is vaak nog onvoldoende capaciteit ten aanzien van valanalyse, valpreventieve beweegprogramma’s en beweegaanbod. Ook is goede samenwerking tussen zorg en sport en bewegen voor 65-plussers op veel plaatsen nog geen vanzelfsprekendheid.

Hoe verloopt de financiering?

Verschillende onderdelen zijn deels nu, deels later (met ingang van 2024) voor patiënten verzekerde zorg. Dit kan wel ten koste gaan van het eigen risico. Gemeenten komen in aanmerking voor (veel) extra financiering van diverse preventieve activiteiten, via de brede SPUK-regeling (specifieke uitkering). Financiering van verschillende activiteiten op het gebied van sport en bewegen, gezondheid en preventie en de sociale basis vallen onder deze regeling. Hiermee is het mogelijk om verschillende activiteiten meer integraal aan te pakken en is de administratieve last om financiering aan te vragen relatief laag.

Valpreventie valt onder de brede SPUK. Begin februari 2023 is de regeling gepubliceerd. Volg de informatie hierover bij de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) of de Vereniging Sport en Gemeenten (VSG). Er zijn regionale bijeenkomsten om gemeenten te ondersteunen bij alle veranderingen. Volg hiervoor de informatie van VSG. Ook (gedeeltelijke) financiering van de samenwerking tussen zorg en sport wordt in 2023 of 2024 mogelijk.

Ondersteuning bij implementatie en scholing

Achter de schermen werken veel organisaties aan het optuigen van ondersteuning en scholingsmogelijkheden, onder aanvoering van VWS en VeiligheidNL. Zo krijgen GGD’s de mogelijkheid om zich te specialiseren in begeleiden, bieden eigenaren van de erkende valpreventieve interventies scholing aan, zijn er bijeenkomsten voor gemeenten, voor zorg-, welzijns en sportprofessionals over specifieke elementen zoals het bereiken en motiveren van 65-plussers, werkt de Landelijke Academie Buurtsportcoaches (LAB) aan extra scholingsmogelijkheden voor buurtsportcoaches, en draagt Kenniscentrum Sport & Bewegen op verschillende manieren bij met kennis over beweegaanbod, samenwerken, praktijkvoorbeelden en gemeentelijke sportbeleid. Onderzoek door de Hogeschool Utrecht werkt aan goed onderbouwde kennis over lokale implementatie.

Tips: zo ga je lokaal aan de slag met valpreventie 

De ketenaanpak valpreventie is een groot, complex en relatief nieuw thema voor veel gemeenten. Hoe zet je zo’n aanpak op? En hoe zorg je dat de aanpak past bij de wensen en behoeften van senioren voor wie dit bedoeld is? De tipkaart valpreventie geeft concrete tips, handvatten en inspiratie om aan de slag te gaan.

Hoe kunnen buurtsportcoaches en andere professionals eraan bijdragen dat we minder vallen? In deze Kenniscast Sport & Bewegen podcastaflevering over valpreventie spreekt Suse van Kleef met specialist Liesbeth Preller en coördinerend buurtsportcoach Heleen Zuiderduin.

Meer informatie

Ben jij vanuit jouw rol betrokken bij de lokale infrastructuur rond valpreventie? Blijf dan via de verschillende organisaties op de hoogte en begin op tijd met de voorbereidingen. Abonneer je in ieder geval op de nieuwsbrief Valpreventie van VeiligheidNL en bekijk welke bijeenkomsten het RIVM organiseert. Naast het op orde brengen van de verschillende elementen vraagt het opzetten van een goede samenwerking veel tijd.


Artikelen uitgelicht


Gezonde leefstijl
Eerstelijnszorg, In de wijk
Ouderen
Wandelen
public, professional
feiten en cijfers
beleidsontwikkelingen, buurtsportcoachregeling, gezondheidsbevordering, samenwerken