Open sportparken: kansen en belemmeringen vanuit de praktijk

Wat zijn open sportparken?

Een open sportpark is een terrein dat niet exclusief is voor leden van sportverenigingen en dat ruimte biedt voor vrij sporten, wandelen, recreatie, ontmoeting en soms ecologische initiatieven (zoals het aanleggen van bloemborders ter bevordering van de biodiversiteit). Het idee is dat het sportpark gedurende grote delen van de dag toegankelijk is voor de wijk of andere veldhuurders en dienst doet als multi-inzetbare (openbare) ruimte. Meer daarover is te lezen in het Stappenplan Open sportpark.

Kenmerken van open sportparken

Open sportparken bestaan in verschillende vormen en gradaties en zijn te omschrijven met vijf hoofdkenmerken:  

1. Functiemenging: het sportpark heeft meer doelen dan sport. Denk aan kinderopvang of buurthuis, bibliotheek of fysiotherapiepraktijk. 
2. Ruimtelijke integratie: een sportpark dat (in meer of mindere mate) is geïntegreerd in de openbare ruimte en dat meer is dan alleen een plek voor sportverenigingen.
3. Openheid: het sportpark moet open zijn voor iedereen. Fiets- en wandelroutes lopen bijvoorbeeld door het park, met sportvelden die iedereen kan gebruiken. 
4. Optimale benutting van ruimte: de sportparken worden zowel maatschappelijk als sportief goed benut door verschillende doelgroepen. Een clubhuis is bijvoorbeeld overdag ontmoetingsplek voor ouderen en onderwijslocatie en het sportveld een gymlocatie voor scholen.
5. Orgware: er is een sterke organisatie die het sportpark beheert en activiteiten organiseert. Die werkt samen met andere organisaties en bewoners in de wijk om het sportpark levendig te houden en te laten aansluiten bij de behoeften van de buurt.

Deze kenmerken worden idealiter alle vijf gecombineerd, maar zijn niet noodzakelijk allemaal aanwezig. Lees er meer over in het artikel Open sportparken: zo benut je de schaarse ruimte beter en het Stappenplan Open sportpark.

Waarom breder benutten van het sportpark?

De aanleiding voor de openstelling komt voort uit meerdere (maatschappelijke) trends: 

• Druk op de ruimte: stedelijke gebieden groeien, maar de beschikbare ruimte blijft gelijk. Hierdoor moeten functies van openbare ruimte slimmer worden gecombineerd. 
• Verandering in sportgedrag: ongeorganiseerde sport groeit – mensen die liever zelfstandig hardlopen, bootcampen of fitnessen in de buitenlucht in plaats van lid te worden van een vereniging. 
• Sociale cohesie en gezondheid: de behoefte aan plekken waar buurtbewoners elkaar kunnen ontmoeten en samen kunnen bewegen groeit, zeker in wijken met een diverse of kwetsbare bevolkingssamenstelling. 
• Verkleinen van kansenongelijkheid en gezondheidsverschillen: door het sportpark fysiek open te stellen, kunnen ook mensen die geen lid zijn van een sportvereniging de faciliteiten gebruiken.
• Noodzaak tot efficiëntere exploitatie: de inkomsten van het sportpark zijn te verhogen door het samenbrengen van functies – bijvoorbeeld verschillende kantines omvormen tot één gezamenlijke kantine – door nieuwe (betaalde) activiteiten aan te bieden op rustige tijdstippen, of door velden te verhuren aan derden.
• Verbeteren van klimaatadaptatie en biodiversiteit: door het vergroenen van het sportpark zorg je niet alleen voor een aantrekkelijke plek om te wandelen, fietsen, spelen en ontmoeten, maar draag je ook bij aan biodiversiteit en klimaatadaptatie. 
• Mogelijkheden tot huisvesting (bewegings)onderwijs: sportparken bieden hier ruimte voor.

Belemmeringen

Mogelijke belemmeringen bij het openstellen van sportparken:

• Zorgen om vandalisme of overlast 
• Onduidelijkheid over eigenaarschap en verantwoordelijkheid
• Kosten voor beheer en toezicht, extra slijtage velden, kosten vernielingen
• Beschikbaarheid van vrijwilligers wanneer er extra van de vereniging gevraagd wordt
• Weerstand vanuit sportverenigingen die bang zijn voor verlies van eigendom of identiteit
• Juridische obstakels, zoals aansprakelijkheid en bestemmings- of omgevingsplan

Voorbeelden van openstelling

Reeweg (Dordrecht): sportpark met parkfunctie

Sportpark Reeweg in Dordrecht is een voorbeeld van hoe een traditioneel sportpark kan veranderen in een open, groen parkgebied met verschillende functies.  Het sportpark – ontdaan van hekken – is sinds midden 2023 vrij toegankelijk en biedt ruimte aan voetbal, atletiek, handbal en zaalsporten – in de sporthal op het park. Ook jeugd- en jongerenwerk, het Leger des Heils, commerciële fitness, commerciële bootcamp, een pop-up ijsbaan en onderwijs gebruiken het sportpark. 

De gemeente heeft als doel vier sportparken in Dordrecht via het tussenliggende groen met elkaar te verbinden tot een ‘groene long’. Daarvoor is bij Reeweg een natuurgrasveld omgezet in een park met halfverharde paden, speeltoestellen, een beweegpark en een brug die het sportpark verbindt met de nabijgelegen wijk. Het park werd zo onderdeel van de ecologische gordel in Dordrecht en dient nu meerdere doelen.

Dordrecht heeft inmiddels ervaring met de openstellingen en adviseert programmering om tot nieuwe gebruikers van het sportpark te komen. Het verwijderen of openzetten van hekken leidt niet automatisch tot meer activiteit op het sportpark. Een programmering gericht op specifieke doelgroepen die activiteiten op het sportpark willen ondernemen is nodig om nieuwe mensen naar het sportpark te trekken.

‘Claim je veld’ (Rotterdam): flexibel huren zonder lidmaatschap

In Rotterdam verzorgt het Sportbedrijf, het beheer, onderhoud en ondersteuning van de sportlocaties van de gemeente. Rotterdam is bij 10 van de 80 sportlocaties een breder initiatief gestart om meer gebruik te maken van sportparken en daarmee een andere vorm van openstelling te realiseren. ‘Claim je veld’ is een platform waar iedereen zonder lidmaatschap per uur een sportveld kan huren. Dit maakt het mogelijk voor diverse groepen, zoals bedrijven, scholen of groepen sporters, om flexibel en laagdrempelig te sporten. Het aanbod varieert van kunstgrasvelden tot beachvolleybalvelden, verspreid over verschillende sportcomplexen in de stad.

‘Claim je veld’ vraagt betrokkenheid van de vereniging om het sportpark open te stellen. In ruil voor deze tijdsinvestering ontvangt zij een financiële vergoeding. De gereserveerde tijden voor verenigingen blijven intact en vallen buiten het initiatief. De gemeente pilot het principe om te kijken of daarmee meer (verschillende) partijen zullen gebruikmaken van de sportparken in de daluren.

Een tip van Sportbedrijf Rotterdam is de verenigingen voor hun tijdsinvestering tijdens de activiteit een substantieel deel van de opbrengst van de verhuur uit te keren, waardoor zij financieel sterker komen te staan en wellicht zelf nieuwe partijen werven die gebruikmaken van de velden in de daluren. De belangrijkste doelstelling van ‘Claim je veld’ is het vergroten van de bezetting en de maatschappelijke waarde – niet het kostendekkend zijn.

De Kranenhof (Escharen): zelfvoorzienend en geprivatiseerd

Sportpark De Kranenhof in Escharen is een voorbeeld van een geprivatiseerd sportpark. De fusieclub EGS’20 (2020) heeft het sportpark ontwikkeld door de privatisering af te kopen en het park zelfstandig te beheren en exploiteren. Het park heeft moderne faciliteiten, waaronder een tribune, nieuw clubhuis en kleedruimte, speelfaciliteiten voor kinderen en een sportheuvel. 

Het private karakter maakt de vereniging zelf verantwoordelijk voor haar begroting en exploitatie, wat haar in staat stelt om zelfstandig te opereren. Zo ontstaat er urgentie om het sportpark voor meerdere doelgroepen open te stellen. Deze vorm van exploitatie heeft voordelen, maar heeft ook risico’s, bij teruglopende ledenaantallen of stoppende bestuursleden. 

De Kranenhof heeft naast de voetbal- en hockeyverenigingen andere gebruikers: een BSO-organisatie, fysiotherapeut, bootcamp-aanbieder (huur sportheuvel), voetbalschool, COA, biljartclub, toerwielervereniging, huisvesting van deelnemers van de Vierdaagse Nijmegen, gymlessen voor leerlingen van het Merletcollege en KNVB-jeugdinterlands. Ook is het sportpark overdag open voor jongeren die vrijblijvend komen voetballen. 

Een tip van de verenigingsbestuurder van het sportpark is om in je ledenbestand te zoeken naar mensen die de expertise hebben om een geprivatiseerde club te kunnen besturen en een bredere doelgroep te kunnen aantrekken. Benader deze leden persoonlijk en zorg dat zij in het bestuur komen, om zo meerdere partijen naar het sportpark te trekken, multifunctioneel gebruik te stimuleren en de begroting sluitend te houden.

Tips voor openstelling

• Betrek alle stakeholders in een vroeg stadium bij de plannen.
• Het opstellen van beleid rondom openstelling van het sportpark (doelen, doelgroepen, etcetera) helpt in het proces om tot een open sportpark te komen.
• Zorg dat de afspraken tussen verenigingen (of stichting of coöperatie) en gemeente dusdanig zijn ingericht dat ze het beleid ondersteunen.
• Zorg voor programmering en toezicht op open sportparken. Dit kan afhankelijk van de situatie ook deels door de vereniging worden georganiseerd. Lees meer over professionalisering van sportclubs en -parken op de website van NOC*NSF.
• Maak goede afspraken over de financiering van herstelwerkzaamheden bij ontstane schade.