Alles over sport logo

Mensen met een verslaving laten meedoen met en door sport

Sport en bewegen kan mensen met een verslaving helpen te herstellen. Ook kan het ervoor zorgen dat zij zich meer betrokken voelen bij de maatschappij. In dit artikel lees je hoe je hen als sportaanbieder of zorgorganisatie bij je aanbod betrekt.

Eén op de vijf mensen krijgt ooit te maken met een middelenstoornis: een psychische aandoening die veel individueel leed en maatschappelijke kosten veroorzaakt. Onder middelenstoornissen vallen verslaving en middelenmisbruik: afhankelijkheid of overmatig gebruik van bepaalde middelen. Dit artikel richt zich op verslavingen aan bijvoorbeeld alcohol, nicotine, drugs of marihuana.

Lees alle cijfers over de verschillende middelenstoornissen.

Sportaanbod voor mensen met een verslaving

Voor mensen met een verslaving die middenin een (medisch) hersteltraject zitten, ligt speciaal beweegaanbod georganiseerd vanuit de zorg het meest voor de hand. Zo biedt verslavingsspecialist Brijder runningtherapie aan. Het aanbod kan eventueel in samenwerking met lokale beweegaanbieders worden georganiseerd.

Ook de samenwerking met en doorstroom naar het verenigingsleven heeft veel potentie, zeker voor (ex)cliënten die al verder hersteld zijn. Inzetten op deze doelgroep biedt veel kansen voor je vereniging. Je levert een maatschappelijke bijdrage die je bovendien nieuwe leden en vrijwilligers, positieve aandacht en sponsors kan opleveren.

Wil je je club of sportaanbod toegankelijker maken voor mensen met een verslaving of als zorgorganisatie de kracht van sport benutten? Dan is het belangrijk dat je weet welke waarde bewegen bij verslaving heeft en welke drempels deze groep belemmeren om te sporten.

Fysieke en mentale waarde van bewegen bij verslaving

Onderzoek levert steeds meer aanwijzingen op over de positieve effecten van bewegen bij verslaving. Zo stimuleert het de afgifte van dopamine. Dat is hetzelfde stofje dat vrijkomt wanneer iemand toegeeft aan verslaving, zoals een sigaret roken. Bewegen levert dus eenzelfde gevoel van ‘beloning’ op. Een meta-studie toonde bijvoorbeeld aan dat acute fysieke activiteit de drang naar sigaretten vermindert.

Ook biedt sporten emotionele en mentale voordelen: het kan helpen zelfdiscipline te ontwikkelen, stress te verminderen en het zelfbeeld te verbeteren. Een andere meta-studie liet dan ook zien dat bewegen effectief is als ondersteuning bij behandelingen. Bewegen vergroot de kans op onthouding en vermindert ontwenningsverschijnselen. Dat geldt zowel voor aerobe activiteiten als mind-body-activiteiten zoals yoga.

Lees meer over de effecten van bewegen op het verslaafde brein.

Verbondenheid, afleiding en structuur

Ook levert sporten sociaal contact op, wat mensen met een verslaving kan helpen zich betrokken te voelen. Als sportaanbieder maak je ontmoetingen mogelijk. Verder biedt bewegen afleiding. Door het sporten verschuiven iemands problemen even naar de achtergrond en wordt de ‘craving’ naar een middel onderdrukt.

Sport geeft bovendien dag- of weekstructuur. Weten dat maandagmiddag of zaterdags gesport wordt, geeft ritme. Die structuur creëert niet alleen zinvolle tijdsbesteding, maar biedt ook houvast. Een nieuwe gewoonte in een gezondere leefstijl.

Join. Run. Support. Recovery.

De Boston Bulldogs Running Club is een hardloopgemeenschap van (ex)verslaafden waar naast sport de sociale context centraal staat: een groep gelijkgestemden die elkaar steunen en stimuleren. Ook bij The Phoenix vormt sociale verbinding de rode draad. Mensen die worstel(d)en met verslaving sporten samen in groepen bij bijvoorbeeld sportscholen en klimhallen. Mooie voorbeelden van de kracht van verbinding: samen bewegen om ‘mee te doen’.

Aansluiten op belevingswereld en drempels wegnemen

Voor mensen met een verslaving is sporten niet vanzelfsprekend. De aandoening kan verschillende drempels opwerpen om te bewegen. Het is belangrijk dat je daar rekening mee houdt als sportaanbieder of zorgprofessional.

Fysieke en mentale situatie

Mensen met een verslaving kunnen last hebben van verschillende fysieke en mentale symptomen. Denk daarbij aan zaken als:

  • Verminderd concentratievermogen
  • Lagere reactietijd
  • Verminderde cardiovasculaire prestatie
  • Verminderde stemming
  • Geheugenproblemen

Dit soort symptomen kan bewegen uitdagend maken. Daarbij helpen de volgende tips:

  • Stem je aanbod af op de fysieke en mentale situatie van de doelgroep of deelnemer.
  • Houd de beweegopdracht simpel, wanneer iemand bijvoorbeeld moeite heeft zich te concentreren.
  • En heeft iemand geheugenproblemen? Dan kun je de uitleg misschien een keertje herhalen.
  • Toon begrip voor de persoonlijke situatie en laat laagdrempelig, plezierig bewegen voorop staan.

Stigma

Het gevoel ‘er niet bij te horen’ of veroordeeld te worden kan deze doelgroep ervan weerhouden te sporten. Stigma en discriminatie blijken voor (ex)verslaafden een grotere uitdaging dan bij andere psychische aandoeningen zoals depressies. Extra belangrijk dus om een positieve en open sfeer te creëren en deelnemers zich welkom te laten voelen. Laat je hen sporten samen met andere leden? Zorg dan voor gelijkwaardig en stimulerend onderling contact.

Lees meer over stigma en verslaving in de factsheet Stigma en Verslaving van Verslavingskunde Nederland).

Structuur

Hoewel sporten structuur kan bieden, kan het ook een drempel vormen, zoals deze uitspraak duidelijk maakt:

“Ik zou overal positief in willen staan en altijd aanwezig willen zijn. Maar ik kan bijvoorbeeld ook, omdat ik een verslavingsverleden heb van vijftien jaar, terugvallen in het verslavingsgedrag. Dat kan ervoor zorgen dat ik zo vier à vijf weken uit de running ben. En dat moet je dan weer zien te verkopen aan degene met wie je loopt. Daar schaam ik me dan voor.” Uit: whitepaper Toegankelijkheid sportverenigingen voor mensen met psychische problemen’.

Hoewel het bieden van structuur goed is, moet het geen drempel worden. Toon (potentiële) sporters daarom begrip voor hun uitdagingen.

Geloof in eigen kunnen

Mensen met een verslaving hebben soms het gevoel ‘het niet te kunnen’. Het is belangrijk je bewust te zijn van deze drempel en deelnemers te helpen stap voor stap meer te gaan geloven in hun eigen vaardigheden en vermogens om (samen) te bewegen.

Lees meer over de drempels ‘stigma’ en geloof in eigen kunnen’ in dit artikel over sport en mensen met een psychische aandoening.

Inrichting sportomgeving

Wil je als sportaanbieder mensen met een verslaving betrekken bij je aanbod? Ook de inrichting van je sportomgeving kan een drempel vormen. Voor iemand met een (ex)alcoholverslaving is een sportclub waar veel wordt gedronken lastig. En voor een ex-roker is de rookvrije vereniging interessanter dan een club waar veel gerookt wordt.

Lees hoe je gematigd alcoholgebruik op je club stimuleert of een rookvrije vereniging wordt.

Extra tips voor sportverenigingen

  1. Zorg voor goede begeleiding. Naast inspelen op mogelijke drempels is goede begeleiding cruciaal: stem af op individuele mogelijkheden en behoeften, en ondersteun op maat in het gaan en blijven bewegen.
  2. Werk samen met ggz-instellingen. Bereik deze doelgroep door samen te werken met bijvoorbeeld ggz-instellingen of sluit aan bij samenwerkingen zoals het Lokale Preventieakkoord. Benut ideeën zoals speciale instroomacitiviteiten of sportmaatjes voor (ex)cliënten om de brug tussen zorg en sport te slaan.
  3. Wees alert op stigmatisering. Wees alert op stigmatisering door het sportbestuur de trainers en de leden binnen je vereniging. Ook daar heersen vaak vooroordelen over (ex)verslaafden. Deze negatieve denkbeelden verdwijnen in de praktijk vaak snel als je eenmaal samenwerkt met de doelgroep en ziet wat mogelijk is.
  4. Stem je aanpak af op het type verslaving. Wil je speciaal aanbod creëren? Bedenk op welk type verslaving je je richt. Het bereiken, activeren en behouden van mensen met een drugsverslaving vraagt een andere aanpak dan rookverslaving. Bedenk welke (zorg)instanties je meer kunnen vertellen over een bepaalde doelgroep en waarmee je wellicht kunt samenwerken om deze groep in beweging te krijgen.

Zie ook Trimbos Instituut voor meer informatie over verslaving.

Samenwerking sport en zorg

In België slaan sport en zorg de handen ineen met het project Sport als stimulans tot succesvolle re-integratie van (ex-) drugsverslaafden. Zorgorganisatie De Sleutel, gericht op verslaving, werkt daarbij samen met lokale sportclubs en beweegprofessionals. Denk aan judoles van de lokale judoschool en sportactiviteiten met externe trainers. Doel: sportverenigingen open doen staan voor (ex)verslaafden én deze groep in beweging krijgen, al dan niet door hen te laten doorstromen naar de reguliere sport. Het resultaat? Winst op allerlei vlakken en verbeterde re-integratie. Op basis van de praktijkervaringen is een handboek gemaakt voor andere organisaties.

Bekijk het filmpje over dit project.


Artikelen uitgelicht


Meedoen door sport en bewegen
Inclusief sporten en bewegen
Sportaanbieders
public, professional
tips
mentaal welbevinden, psychische aandoening