Snel of doordacht handelen: zo beïnvloedt de ‘dual systems theory’ beweegkeuzes

Een groot deel van het gedrag van mensen is onbewust: ze kleden zich aan, maken ontbijt en gaan naar hun werk, zonder echt na te denken over tandenpoetsen of sokken aantrekken. Dat geldt echter niet voor al het gedrag. Als iemand een puzzel maakt, een nieuwe wasmachine koopt of begint aan een nieuwe sport, zijn dat bewuste keuzes. Kortom, mensen vertonen zowel onbewust als bewust gedrag. De zogenaamde ‘dual systems theory’ beschrijft dit proces. Mensen hebben twee ‘denksystemen’ waarmee ze keuzes maken: een snel en automatisch systeem en een langzaam en bewust systeem. Hoe werkt dit precies?

Automatische piloot

Het eerste systeem is een snel en intuïtief systeem. Zie het als de automatische piloot die het brein bestuurt. Systeem 1 laat mensen met weinig moeite snelle en onbewuste keuzes maken. Dat is fijn: mensen willen van nature energie besparen. Die houden ze liever voor zaken die echt belangrijk zijn of veel denkwerk vragen. Vinden mensen bewegen of sporten niet belangrijk, dan zetten zij met dit systeem bijvoorbeeld zonder nadenken de tv aan in plaats van bewust naar buiten of naar de sportschool te gaan.

Analytische piloot

Tegenover systeem 1 staat een rationeel en langzamer systeem: de bewuste en analytische kant van het brein. Systeem 2 kost energie en maakt weloverwogen beslissingen, bijvoorbeeld als iemand bewust de keuze maakt om na werk te gaan sporten. Die persoon moet voor het werk al bedenken welke kleren in de sporttas gaan en die vervolgens niet vergeten mee te nemen. Dit soort handelingen verlopen via het rationele systeem. Ook bij nieuwe situaties of het doorbreken van oude gewoontes komt dit systeem in actie, bijvoorbeeld bij het starten met een hardloopschema of een sportschoolabonnement.

Met het rationele systeem de trap op

Volgens de ‘dual systems theory’ is het onbewuste systeem 1 continu aan zet. Dit systeem bepaalt wat relevant is en schakelt systeem 2 in wanneer nodig. Dat is efficiënt en zorgt voor energiebesparing. Tegelijkertijd kan het leiden tot ‘verkeerde’ keuzes, bijvoorbeeld als het gaat over gezond gedrag, zoals bewegen. Bij mensen die zonder nadenken de lift nemen of op de bank ploffen, moet het rationele systeem ingrijpen om bewust de trap te nemen of eerst te bewegen voor ze op de bank gaan zitten.

Wanneer jij als professional mensen in beweging wilt brengen, kan dit door zowel systeem 1 als systeem 2 te gebruiken.

Trigger het onbewuste systeem…

Je speelt in op systeem 1 door bewegen makkelijker en aantrekkelijker te maken. Omdat de mens geneigd is de makkelijkste weg te kiezen, is het essentieel om de omgeving zo in te richten dat beweeggedrag het meest vanzelfsprekend is. Daarmee help je om een nieuwe gewoonte te vormen, waardoor bewegen vanzelfsprekend wordt. Dit bereik je als volgt: 

• Versimpel opties: maak de meest actieve optie intuïtief de meest voor de hand liggende optie. Dit kan door kleinere veranderingen aan te brengen in de omgeving. Gebruik ‘nudges’, zoals voetstapjes naar de trap die mensen automatisch volgen.
• Gebruik sociale normen: er wordt weleens gezegd dat mensen kuddedieren zijn: ze volgen vaak onbewust het gedrag van anderen. Zien bewegen, doet bewegen. Andersom geldt: als niemand op kantoor een lunchwandeling maakt, zijn er maar weinig mensen die op eigen houtje naar buiten gaan^[1].

…en laat het bewuste systeem zegevieren

Tegelijkertijd activeer je systeem 2. Want hoewel systeem 1 meestal de baas is, kan systeem 2 soms tijdelijk de leiding nemen. Dat bereik je als volgt: 

• Verras het automatische systeem: met een onverwachte gebeurtenis of nieuwe situaties activeer je systeem 2. Verras de doelgroep, waardoor ze even van de automatische piloot afkomen. Het brein schiet als het ware van het onbewuste naar het bewuste systeem: wat is hier aan de hand? Dat moment kan je gebruiken om de juiste argumenten te geven om meer te bewegen^[2].
• Geef duidelijke informatie: door informatie overzichtelijk, visueel en in stappen te presenteren, verwerkt het brein het makkelijker. Het aanreiken van informatie of tools om gedrag te veranderen noemen we ook wel ‘boosting’. 
• Sluit aan bij drijfveren: ontdek de diepere waarden van je doelgroep. Is een sterk lichaam hun motivatie, of juist mentale rust en ontspanning? Door je boodschap hierop af te stemmen, trek je hun bewuste aandacht en vergroot je de impact.
• Stel doelen: help mensen concrete en haalbare doelen te formuleren. Maak hierbij gebruik van zogenaamde implementatie-intenties (‘als-dan-plannen’)^[3]. Daarmee laat je mensen een concrete handeling koppelen aan een specifiek moment, zoals: ‘Als ik om 17.00 uur thuiskom, ga ik eerst een halfuur bewegen.’ Dit verkleint de kloof tussen intentie (wat iemand van plan is) en gedrag (wat iemand daadwerkelijk doet).
• Reflecteer op keuzes: moedig mensen aan om te reflecteren op hun beweeggedrag. Hoe voelden ze zich na een wandeling? Hoe voelen ze zich na een avond bankhangen? Deze reflectie geeft systeem 2 de nodige brandstof om de verandering in te zetten of vol te houden.

Ga voor de juiste balans

Ondanks dat deze duale verdeling inzicht geeft in hoe gedrag tot stand komt, is het in de praktijk niet zo zwart-wit. Het is een theoretische benadering, de realiteit is wat diffuser: systeem 1 staat altijd aan en schakelt constant met systeem 2^[4].

Voor de vertaling naar de praktijk is het vooral belangrijk om te onthouden dat je beide systemen moet benaderen voor blijvende verandering. Alleen systeem 1 aanspreken creëert tijdelijk effect, en de kans op terugval is groot als je systeem 2 niet betrekt. Je enkel richten op systeem 2, bijvoorbeeld met een overtuigende folder, heeft het risico dat het intuïtieve systeem 1 de overhand houdt^[4]. 

Wil je als professional echt effectief zijn? Combineer dan de aanpak. Help mensen hun omgeving zo aan te passen dat bewegen makkelijker en aantrekkelijker is (systeem 1), en geef ze de kennis en tools om bewust betere keuzes te maken (systeem 2).