Zo stimuleer je meer gendergelijkheid in de sport (deel 1)

Zes centrale thema’s voor meer gendergelijkheid

Om gendergelijkheid systematisch op te nemen in sportbeleid, benoemde de expertgroep zes thema’s die aandacht verdienen. Dat zijn: 

1. Participatie
2. Positie als coach of official
3. Leiderschap
4. Sociale en economische aspecten van sport
5. Berichtgeving in de media
6. Gendergerelateerd geweld

Daarnaast zijn er een aantal randvoorwaarden zoals voldoende budget, betere dataverzameling en communicatie. In dit tweeluik lichten we de zes centrale thema’s toe, met (meestal) een Nederlands voorbeeld. 

Laaghangend fruit voor politiek en beleidsmakers 

Het actieplan is met name gericht op beleidsmedewerkers, sportbonden en professionals in de sport. De expertgroep stond onder leiding van de Nederlandse expert en oud-Europarlementariër Emine Bozkurt. Volgens haar is er ook in Nederland nog veel laaghangend fruit: “Doe iets aan het aantal vrouwen in besturen van sportorganisaties, dat is de basis. Het gaat ook in Nederland niet vanzelf. Ga voor een 50/50 verdeling en voer dus een quotum in.”

Eurocommissaris Mariya Gabriel voegt toe: “Ik zie dit rapport als een zeer waardevolle bijdrage aan het politieke debat. Ik vraag iedere belanghebbende uit de sport dan ook, om het te gebruiken als een praktische toolkit op weg naar meer gendergelijkheid in de sport.”

Thema 1: Participatie

De expertgroep adviseert het volgende:

1. Integreer mainstream gendergelijkheid in alle sportbeleid en -strategieën. 
2. Ontwikkel actieplannen voor gendergelijkheid. En reserveer middelen om de mogelijkheden voor sportbeoefening voor alle meisjes en vrouwen te vergroten. 
3. Garandeer gelijke toegang tot voorzieningen zoals sportlocaties, uitrusting en kleding. 
4. Monitor en evalueer de voortgang en implementatie.

“All I’ve done is run fast. I don’t see why people should make much fuss about that.” Zo reageerde Fanny Blankers Koen – de snelste huisvrouw ter wereld – nadat  ze maar liefst vier gouden medailles won op de Olympische Spelen in 1948. 

Het klinkt zo simpel. En toch werd de deelname van vrouwen aan sport lange tijd beperkt. Pas in 1928 mochten vrouwen voor het eerst meedoen aan atletiek. Maar vrouwensport werd al snel vrouwenspot: “Theezetten is beter vrouwenwerk dan 800 M. hardloopen”, vond de krant De Tijd.

Ook in 2022 sporten nog altijd minder vrouwen dan mannen, hoewel we het in Nederland wel beter doen dan het gemiddelde in Europa. Deze kloof wordt veroorzaakt door praktische zaken zoals gebrek aan tijd, toegang tot voorzieningen en veiligheidsoverwegingen. Daarnaast spelen persoonlijke en sociaal-culturele barrières een rol, zoals een negatief lichaamsbeeld of het idee – en soms de werkelijkheid – dat de sportwereld door mannen wordt gedomineerd.

Praktijkvoorbeelden Participatie

Hoe het tij te keren? De Engelse Lionesses besloten het heft in eigen hand te nemen. Ze schreven in augustus 2022 een open brief aan de twee MP-kandidaten: Liz Truss en Rishi Sunak. “We werden vaak belemmerd om voetbal te spelen. Dus we maakten onze eigen teams, we reisden het hele land door en tegen alle verwachtingen in bleven we gewoon voetballen”, schrijven de Lionesses. De ploeg roept het Verenigd Koninkrijk op om te garanderen dat ieder meisje op school twee uur per week gymles krijgt. En om te investeren in vrouwelijke gymleraren en middelen voor meidenvoetbal. “This generation of school girls deserves more” aldus de Lionesses. 

In Nederland is op initiatief van Women Inc en Barbara Barend van Helden Magazine de beweging Ik ben V opgezet. Deze beweging is voorvechter voor gelijke kansen voor meiden en jongens in voetbal. Uitgerekend in voetbal is al een grote toename in participatie van meiden te zien, maar de faciliteiten en ondersteuning blijven daar nog bij achter. Deze coalitie vraagt overigens ook aandacht voor andere aspecten. Emine Bozkurt: “In coronatijd zagen we juist bij meisjes en vrouwen de verschuiving naar meer informeel sporten en bewegen. Blijf dat vanuit beleid stimuleren en kijk dus niet alleen naar het verenigingswerk.”

Thema 2: Positie als coach of official

De expertgroep adviseert het volgende:

1. Vergroot de kennis over de mogelijkheden voor vrouwen om coach of official te worden, op alle niveaus.
2. Ontwikkel mentorschap initiatieven op alle niveaus. 
3. Pas wervingsprocedures en financiële stimulansen aan.
4. Draag bij aan aantrekkingskracht en communicatie van dit type rollen. 
5. Investeer in onderzoek, onderwijs en beleid dat vrouwelijke coaches en officials promoot en beschermt. 

Wie denkt dat we in Europa al best ver zijn met vrouwelijke coaches: integendeel. Op de ‘weg van Rio naar Tokio’ steeg het aantal vrouwelijke coaches op Olympische Spelen van 11 naar 13 procent. Maar Europa trok dat gemiddelde omlaag met nog steeds maar 10 procent, zo weet Emine Bozkurt. 

Het is volgens de expertgroep van groot belang om ook op hogere wedstrijdniveaus vrouwen te activeren om coach of official te worden. Door initiatieven en programma’s te ontwikkelen, moeten vrouwen de mogelijkheid krijgen om nationaal en internationaal ervaring op te doen als coach of official. Ook adviseert de expertgroep om goede campagnes op te zetten die de positieve aspecten van een rol als coach of official promoten. En om daar rolmodellen bij in te zetten. 

Praktijkvoorbeeld Positie als coach of offical

Het team van 3×3 Unites heeft die opdracht begrepen. Oprichters Mark Schuurman en Jesper Jobse laten zien dat vrouwenparticipatie óók een mannenzaak is. Het is nog een relatief nieuwe sport, maar het zogeheten 3×3 basketbal – dat ooit begon op de pleintjes in de Verenigde Staten – groeide in korte tijd uit tot de grootste urban teamsport ter wereld. Wereldwijd kent de sport miljoenen 3×3 basketballers in bijna 200 landen, maar slechts een klein deel is vrouw. En dat moet veranderen, vinden Schuurman en Jobse: “Vrouwen verdienen een plek om te shinen!”

3×3 Unites geeft ‘leader courses’ van acht weken, waarmee ze jongeren opleiden tot rolmodel in hun eigen wijk. Hiermee zijn ze een tekenend voorbeeld van het advies vanuit de expertgroep om op álle niveaus in te zetten op scholing tot coach, official en rolmodel. De organisatie biedt daarbij – met medewerking van Nike Made to Play – speciale trainingstrajecten voor jonge vrouwen. Daarin is extra aandacht voor veiligheid, inclusie en cultuur. “We geloven dat er meer aandacht moet komen voor vrouwen in sport, zodat iedereen het gevoel heeft dat ze welkom zijn om te sporten”, aldus Jobse.

Thema 3: Vrouwelijk leiderschap

De expertgroep adviseert het volgende:

1. Geef vrouwen zeggenschap en steun de maatregelen voor meer vrouwen in leiderschapsposities. 
2. Maak sportleiders bewust van de waarde van genderdiversiteit in besturen en commissies. 
3. Voer een vrouwenquotum in van 50% voor besluitvormingsorganen op alle niveaus. 
4. Zet scholingsprogramma’s op om jong en oud bewuster te maken van de mogelijkheden en de voordelen van vrouwen in leiderschapsposities. En zet trajecten uit voor een actieve managementrol van vrouwen.
5. Werk samen met externe partijen op het gebied van leiderschap en gender.

Praktijkvoorbeeld Vrouwelijk leiderschap

Nicole Edelenbos heeft een indrukwekkende staat van dienst op het terrein van vrouwelijk leiderschap in de sport. Als directeur bij Feyenoord, NAC en NEC en medeoprichter van de Eredivisie NV (nu CV). Met haar succesvolle organisatie Future Female Leaders helpt ze vrouwen in leidinggevende posities te komen – ook in de sportwereld. Maar, benadrukt Edelenbos, ze hebben die functies natuurlijk helemaal aan zichzelf te danken. Het is alleen wel belangrijk dat er op de juiste momenten mensen zijn, die je naam noemen en je naar voren schuiven. 

Edelenbos is hierin pionier. Maar als het aan de expertgroep ligt, starten op korte termijn veel meer trajecten – zoals scholingsprogramma’s – om zoveel mogelijk vrouwen in staat te stellen een positie te bemachtigen in het management van sportgerelateerde activiteiten.

De rol van quota

Het instellen van een vrouwenquotum kan de verandering helpen versnellen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat quota een van de meest efficiënte manieren zijn, om gendergelijkheid in een sector te vergroten. Edelenbos is voorstander: “Quota zijn een paardenmiddel, maar inmiddels blijkt dat we niet zonder kunnen. De verandering komt anders niet, of te langzaam tot stand.”

Bewustwording als eerste stap

Ook in de weg naar meer vrouwelijk leiderschap in de sport is het zaak dat iedereen – sportbonden, verenigingen én professionals – samenwerkt. Maar dan moet je wel de noodzaak voelen, en dat ontbreekt nog wel eens, ziet Edelenbos. “Zolang er geen probleem wordt ervaren, wordt het ook niet opgelost.”

Dat ziet ook de expertgroep, die in het rapport pleit voor meer bewustwording over de waarde van diversiteit in culturen en commissies. Edelenbos: “De waarde van – of het gebrek aan – diversiteit, ga je pas zien als je eerst met verstand van zaken benoemt welke cultuur er nu is. En hoe deze is ontstaan. Vervolgens moet je een intrinsieke behoefte voelen om de cultuur te veranderen. Nu heeft men vaak geen idee welke cultuur er is, door wie die wordt gevormd en hoe die te veranderen.”

Emine Bozkurt vindt dit thema wel een van de meest belangrijke in het rapport: “Zolang er niets in het leiderschap verandert, veranderen de regels van het spel ook niet. Sommige federaties zijn niet vooruit te branden met toegang van vrouwen tot het bestuur en aanpassen van de zittingstermijnen. We hebben ook te weinig zicht op het totaal, omdat data overal anders worden verzameld. Ook die monitoring moet echt beter, om te zien wanneer we vooruitgang boeken.” Wat nu al wel bekend is: “Van de vijf continenten staat Europa op nummer 4 qua genderbalans in de nationale olympische comités. We denken in Europa altijd dat we zo voorop lopen, maar dat blijkt toch echt niet zo te zijn.”

De foto boven dit artikel is afkomstig van Stichting 3×3 Unites, die een leader course hield voor meiden.