Wat houden de plannen in?
Met twintig ‘vlaggenschipinitiatieven’ en €1,23 miljard aan financiering van de Europese Unie zal de Europese Commissie de lidstaten helpen om de mentale gezondheid van inwoners meer prioriteit te geven. Dit is volgens de EC een belangrijke stap om het belang van mentale gezondheid gelijk te stellen aan lichamelijke gezondheid. Volgens de EC is de urgentie groot: voor de Covid-19-pandemie had al één op de zes mensen in de EU te maken met mentale gezondheidsproblemen. De kosten van niet ingrijpen zijn aanzienlijk en bedragen tot €600 miljard per jaar.
Wat zijn de prioriteiten?
De aanpak is gebaseerd op drie beginselen die voor iedere inwoner van de EU beschikbaar zouden moeten zijn:
1. Adequate en effectieve preventie.
2. Toegang tot hoogwaardige en betaalbare geestelijke gezondheidszorg en behandeling.
3. Re-integratie in de samenleving na herstel.
Deze aanpak houdt rekening met mentale gezondheid op alle beleidsterreinen en erkent de diverse risicofactoren van mentale gezondheidsproblemen. Het alomvattende karakter houdt ook in dat het een inzet vraagt van iedereen: niet alleen vanuit de Europese Commissie en de overheden, maar ook vanuit stakeholders binnen en buiten de zorg, wetenschap en maatschappelijke organisaties.
Hoe vertaalt zich dat naar beleid?
Vanuit de drie leidende principes heeft de Europese Commissie specifiekere doelen geformuleerd. Op basis daarvan wordt beleid gemaakt:
- Het bevorderen van goede mentale gezondheid door preventie en vroegtijdige opsporing.
- Investeringen in opleiding en capaciteitsopbouw om de mentale gezondheid in alle beleidsdomeinen te versterken.
- Het waarborgen van goede mentale gezondheid op het werk.
- De bescherming van kinderen en jongeren.
- Het bieden van hulp aan kwetsbare groepen, zoals ouderen, mensen in moeilijke economische of sociale situaties, en migranten en vluchtelingen.
- Het nemen van een leidende rol op internationaal niveau door bewustzijn te vergroten en hoogwaardige ondersteuning op het gebied van mentale gezondheid te bieden in humanitaire noodsituaties.
Waarom is het nodig?
Voor de Covid-19-pandemie hadden ongeveer 84 miljoen mensen in de EU te maken met mentale gezondheidsproblemen. Dit aantal is sindsdien alleen maar gestegen. Het initiatief is een antwoord op oproepen van het Europees Parlement en een voorstel van burgers in het kader van de Conferentie over de toekomst van Europa (in 2021 en 2022). De kosten van het niet aanpakken van mentale gezondheidsproblemen zijn aanzienlijk en zullen naar verwachting stijgen als gevolg van mondiale uitdagingen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan economische crises, angst voor conflicten en oorlog, de klimaatverandering, verandering van de arbeidsmarkt door digitalisering en daarmee angst voor verlies van werk of perspectief.
Wat is de rol van sport en bewegen?
Ook sport en bewegen worden genoemd in het beleidsstuk, maar redelijk beperkt. De EC erkent dat lichamelijke activiteit en sport een belangrijke rol spelen bij het bevorderen van een goede mentale gezondheid. De EU zal sport en lichamelijke activiteit voornamelijk via het EU-werkplan voor sport en de Europese Week van de Sport promoten.
Meer aanknopingspunten
Het omvangrijke EU plan voor mentale gezondheid lijkt op het gebied van sport en bewegen echter een redelijk beperkte ‘aanvliegroute’ te hebben. Er zijn immers veel meer aanknopingspunten om sport en bewegen in te zetten dan campagnes en tijdelijke Erasmus-projecten via de sportsector. De komende tijd zal nog veel overleg plaatsvinden met de lidstaten en het Europees Parlement, dus er is nog volop gelegenheid om dit verder onder de aandacht te brengen door belanghebbende partijen. Zo zijn op 21 september en 10 oktober (de wereldwijde dag van de geestelijke gezondheid) al Europese bijeenkomsten met stakeholders gepland. Nederlandse (sport)organisaties kunnen zich actief aanmelden om hun geluid te laten horen, of kunnen samen met Europese partners hiervoor een lobby starten.
Kennisdossier brengt effecten in beeld
Kenniscentrum Sport & Bewegen en Trimbos Instituut hebben het belang van sport en bewegen in het kader van mentale gezondheid onlangs samengebracht in het kennisdossier Bewegen en mentale gezondheid.
Daarin wordt al geconstateerd dat de mate waarin bewegen kan helpen de mentale gezondheid te bevorderen, nog maar nauwelijks een rol speelt in landelijke beleidskaders die zich richten op het stimuleren van bewegen. Bij de verdere uitwerking van landelijke – maar ook Europese – kaders van zowel sport en bewegen als mentale gezondheid is het volgens de beide kenniscentra van belang dat sport en bewegen ter bevordering van de mentale gezondheid niet wordt vergeten.
Sport en bewegen kun je namelijk inzetten als middel om de mentale gezondheid te verbeteren. Aan de andere kant blijkt er een verband te zijn tussen de mentale gezondheid van mensen en hoeveel zij sporten of bewegen: hoe minder goed iemand in zijn vel zit, hoe minder beweging. Ook de lichamelijke positieve effecten van voldoende bewegen, vormen genoeg aanleiding om hierop in te zetten en sport en bewegen te stimuleren om de mentale gezondheid te bevorderen.
Voorproefje uit kennisdossier
Wat staat er onder meer in dit kennisdossier te lezen? Naast de algemeen bekende lichamelijke effecten heeft bewegen ook effecten op de mentale gezondheid. Zo verlaagt bewegen onder andere de kans op symptomen van depressie bij volwassenen. Ook zitten mensen vaak lekkerder in hun vel en is er meer geloof in eigen kunnen na het bewegen. En het is bekend dat sport en bewegen door sociale interactie, sociale steun en samen bewegen het mentale welbevinden een boost kunnen geven.
Een oorzaak-gevolgrelatie is niet altijd vast te stellen, maar er lijkt sprake van een positieve spiraal: sporten en bewegen hangt samen met een betere mentale gezondheid, en dat leidt weer tot meer motivatie om te sporten en bewegen. Ook lijkt er een verband te zijn tussen de psychische gesteldheid van mensen en hoeveel zij sporten of bewegen: hoe minder goed iemand in zijn vel zit, hoe minder diegene in beweging is. Aan de andere kant voldeed in 2022 38,7% van de mensen met een depressie aan de beweegrichtlijnen. Dit is lager dan de 44% van de gehele Nederlandse bevolking die voldoet aan de beweegrichtlijn.
Meer lezen
- Het beleidsstuk van de Europese Commissie
- Extra toelichting van het hoe en waarom op de website van de Europese Commissie
- Toelichting op de wetenschappelijke onderbouwing van emotionele waarde van sport en bewegen in het Human Capital Model van Kenniscentrum Sport & Bewegen
- Interview met Marianne Takki, betrokken bij de ontwikkeling van het nieuwe EU-beleid voor mentale gezondheid, op de website van de Europese Commissie
