Als gemeente sta je dagelijks voor lastige keuzes in ruimtelijk beleid. Hoe verdeel je de beperkte ruimte over bijvoorbeeld wonen, vervoer en sport? Om te voorkomen dat ruimte voor sport ondersneeuwt, helpt het als je kunt onderbouwen wat sport & bewegen in het algemeen – en sportaccommodaties in het bijzonder – de lokale samenleving opleveren. Met sportaccommodaties bedoelen we alle sportfaciliteiten van sporthallen, tot zwembaden, tot trapveldjes.
Kosten en opbrengsten vergelijken
Om te bepalen wat een sportaccommodatie waard is, vergelijk je de maatschappelijke kosten voor die accommodatie met de verwachte opbrengsten.
- Kosten: de kosten om de accommodatie te realiseren én de kosten van de negatieve effecten van sport en bewegen (blessures, CO2-uitstoot van vervoer naar de accommodatie, enzovoort).
- Opbrengsten: dankzij de accommodatie gaan meer mensen gaan sporten, worden mensen gezonder, enzovoort.
Om de kosten en opbrengsten van een sportaccommodatie goed te kunnen vergelijken, moet je eigenlijk álle effecten van die accommodatie (zowel de positieve als de negatieve) uitdrukken in een financiële waarde. Om een voorbeeld te geven: het is bekend dat sport en bewegen een positief effect op de gezondheid heeft, wat zorgt voor meer productiviteit, besparing op zorgkosten en meer gezonde levensjaren. De financiële waarden die je hieraan kunt hangen, zijn bekend[1,2] en daar kun je dus ook mee gaan rekenen.
Blinde vlekken
Maar het is niet voor alle positieve en negatieve effecten van een sportaccommodatie eenvoudig om er de financiële waarde van te bepalen. Niet alles is even goed meetbaar als bijvoorbeeld ‘zorgkosten’. Zo was het nog een blinde vlek welke waarde we konden hangen aan sociale ontmoetingen op sportaccommodaties. En ook wat het waard is om de accommodatie in te zetten voor duurzaamheidsmaatregelen, zoals warmteopslag en het vergroten van biodiversiteit.
Je zou mensen natuurlijk rechtstreeks kunnen vragen: ‘hoeveel geld heb jij over voor meer sociale ontmoetingen op jouw sportaccommodatie?’. Maar mensen zijn er over het algemeen niet goed in om te zeggen hoeveel euro ze voor dit soort maatschappelijke effecten over hebben. Het voorleggen van scenario’s werkt beter. En dat is precies wat de onderzoeksmethode Discreet Keuze Experiment (DKE) doet. Je kunt DKE-onderzoek op allerlei maatschappelijke terreinen inzetten, zoals gezondheidszorg, infrastructuur of energie en dus ook in de sport.
Wat is een Discreet Keuze Experiment?
Met een Discreet Keuze Experiment onderzoek je hoeveel belasting burgers bereid zijn extra te betalen, om een specifiek maatschappelijk effect te behalen. Daar kom je achter door mensen herhaaldelijk te laten kiezen tussen twee scenario’s die ze voorgelegd krijgen. Elke optie bestaat uit een combinatie van kenmerken (bijvoorbeeld prijs, sociale ontmoetingen, locatie, duurzaamheid). Per kenmerk is beschreven welke effecten deze heeft. Sociale ontmoeting op de club draagt bijvoorbeeld bij aan het terugdringen van eenzaamheid. En duurzaamheidsmaatregelen zijn goed voor het klimaat. Met DKE-onderzoek toon je aan hoeveel gemeenschappelijk geld we er als maatschappij voor over hebben om deze effecten te behalen. Door mensen de keuzes te laten maken en deze keuzes te analyseren, kan je afleiden hoeveel belang mensen hechten aan elk kenmerk en dus de bijbehorende effecten.
Een Discreet Keuze Experiment in de praktijk
In 2024 vond er voor het eerst een DKE-onderzoek plaats specifiek voor sportaccommodaties . De aanleiding was dat Sportbedrijf Arnhem de maatschappelijke waarde van vier lokale sportaccommodaties wilde bepalen. Daarvoor lieten zij een MKBA-onderzoek uitvoeren (lees er meer over in dit artikel). Zij wilden daarbij ook de effecten ‘sociale ontmoetingen’ en ‘duurzaamheidsmaatregelen’ meenemen. Om voor die effecten de financiële waarde te bepalen, heeft Populytics een DKE-onderzoek uitgevoerd.
Populytics wierf 600 representatieve Nederlanders (dus niet alleen mensen uit Arnhem). Deze groep kreeg steeds twee verschillende scenario’s voorgelegd, waarin ze moesten kiezen tussen twee accommodaties. In de scenario’s hadden de accommodaties steeds verschillende kenmerken. Deelnemers maakten simpelweg een keuze tussen accommodatie A en accommodatie B.
Omdat de deelnemers tien keer moesten kiezen tussen twee scenario’s, konden de onderzoekers vaststellen hoe belangrijk de deelnemers bepaalde kenmerken vonden. Het extra belastinggeld dat een specifieke accommodatie zou kosten, was één van de elementen uit het onderzoek die hielp met het vertalen van de uitkomsten naar een financiële waarde. Een vraag die ook veel diepgang gaf, was: zou je deze scenario’s überhaupt aanraden aan de gemeente om uit te voeren?
Uitkomsten
Het DKE-onderzoek van Populytics werd uitgevoerd bij een groep ‘normale’ Nederlanders én bij een groep beleidsmedewerkers sport & bewegen, om de verschillen tussen die groepen te meten. Hieruit kwamen een paar opvallende verschillen:
- De beleidsmedewerkers vonden uren beweging, uren sociale ontmoeting en de sociale status van de wijk waar de accommodatie staat relatief belangrijk.
- De Nederlandse bevolking hechtte meer belang aan de ecologische impact van een accommodatie, zoals het benutten van overtollige warmte, de hoeveelheid CO2-uitstoot per jaar en het vergroten van de biodiversiteit.
- De Nederlandse bevolking is kritischer op de kosten van sportaccommodaties.
Voor beide groepen geldt:
- Burgers en beleidsmedewerkers hadden meer belasting over voor sportaccommodaties in wijken waar veel mensen wonen met lage / gemêleerde inkomens, dan voor accommodaties in een wijk waar alleen mensen wonen met hoge inkomens.
- Sportaccommodaties moeten zo toegankelijk mogelijk zijn voor mensen in de buurt. Vooral de burgers hebben een voorkeur voor openbare sportvoorzieningen en open sportparken, waar je gratis en zonder lidmaatschap mag sporten. Ten opzichte van besloten accommodatie of besloten sportparken waarbij alleen betalende leden toegang hebben.
Publieke betalingsbereidheid
Per kenmerk kun je berekenen hoeveel euro de samenleving ervoor over heeft. Deze waarden kun je met elkaar vergelijken. Als je kijkt naar extra beweeguren, heeft de bevolking uit dit DKE-onderzoek evenveel belastinggeld over voor:
- een sportaccommodatie waar maar liefst 30.000 extra beweeguren worden gerealiseerd bij mensen die weinig bewegen
- een sportaccommodatie in een wijk waar veel mensen wonen met lage / gemêleerde inkomens – ook als dat niet zoveel extra beweeguren oplevert
In onderstaand overzicht zie je de publieke betalingsbereidheid per kenmerk van een sportaccommodatie, uitgedrukt in euro’s.
Wat kun je met de uitkomsten van een Discreet Keuze Experiment?
In het DKE-onderzoek van Populytics werd aan de kenmerken ‘sociale ontmoetingen’ en ‘duurzaamheidsmaatregelen’ dus een financiële waarde toegekend. Dat kon Sportbedrijf Arnhem vervolgens direct gebruiken in hun MKBA-onderzoek naar de waarde van vier sportaccommodaties.
De uitkomsten van DKE-onderzoek helpen om keuzes te maken waar je het (beperkte) budget van sport en bewegen op in wilt zetten. Zo laat figuur 3 heel duidelijk zien dat burgers meer geld over hebben voor een accommodatie in een wijk met veel inwoners met lage inkomens, ook als de extra beweeguren en uren sociale ontmoeting daar iets lager zijn.
Ook kun je de uitkomsten van DKE gebruiken om aan te tonen dat je ook budgetten van andere domeinen (milieu, gezondheid, sociaal) kunt inzetten voor de investering in sportaccommodaties. De effecten van de accommodatie dragen immers ook bij aan hun beleidsdoelen, zoals het klimaat verbeteren en eenzaamheid terugdringen.
Voer voor nader onderzoek
De uitkomsten van deze DKE die is uitgevoerd voor Arnhem geeft dus eerste inzichten in de waarde van effecten van sportaccommodaties die tot nu toe nog niet in geld uit te drukken vielen. Het kan interessant zijn om dit ook toe te passen op bijvoorbeeld zwembaden of op investeringen in sportbeleid. Behalve sociale ontmoetingen en duurzaamheidsmaatregelen, moeten ook andere maatschappelijke waarden nog financieel gewaardeerd worden.
Wij weten bijvoorbeeld nog niet hoeveel waarde de samenleving hecht aan zwemvaardigheid, aan motorische vaardigheden bij kinderen of aan een pedagogisch sportklimaat. Als we dat wél weten, kunnen we meten in hoeverre een beoogd sport- of beweeginitiatief hieraan bijdraagt en kunnen we sportbeleid productiever maken voor onze samenleving.
Uiteindelijk is het waarderen van effecten een indicatie voor hoeveel nut wij als samenleving ervaren van sport en bewegen. Op deze manier kunnen we investeringen in sport of sportaccommodaties beter onderbouwen en betere keuzes maken.
Bronnen
- Peters N, Gerretsen P, Geijsen T. De sociaaleconomische waarde van sporten en bewegen. Rotterdam: Ecorys; 2021.
- Beale SJ, Bending MW, Trueman P, Naidoo B. Should we invest in environmental interventions to encourage physical activity in England? An economic appraisal. Eur J Public Health 2022; 6:869-73.
