Hoe maak je een succes van een sport- en beweegroute?

1. Wat is een sport- en beweegroute?

Een sport- en beweegroute is een uitgezet parcours over bestaande paden in de openbare ruimte met markeringen, speelse elementen of opdrachten die uitnodigen tot bewegen. Het parcours is vrij toegankelijk voor iedereen. De huidige sport- en beweegroutes lijken geïnspireerd op de trimbanen uit de jaren zeventig. De eerste trimbanen in Nederland verschenen in 1969 in Arnhem, Velp en Apeldoorn^[1]. Deze waren oorspronkelijk bedoeld voor verenigingsporters om in hun training op te nemen^[2,3]. De huidige sport- en beweegroutes zijn meer bedoeld om met name de fysiek inactieven en beginnende actievelingen te verleiden meer te bewegen.

De beweegtoestellen van de trimbaan waren meestal van hout en bij vochtig weer gevaarlijk glad. Vanwege slijtage, krimp en verrotting ontstonden uitstekende nagels, spijkers en splinters. Begin jaren tachtig verdwenen vele trimbanen in Nederland. De vraag is: hoe is van de huidige opleving van sport- en beweegroutes een blijvend succes te maken?

2. Wat is het gebruik van de sport- en beweegroutes? 

Verschillende Nederlandse onderzoeken laten zien dat sport- en beweegroutes niet of nauwelijks worden gebruikt^[4,5,6]. Er kan een bias zijn omdat misschien de niet of weinig gebruikte routes worden onderzocht. Maar ook in Vlaanderen zijn er geen onderzoeken die bevestigen dat sport- en beweegroutes mensen aanzetten tot meer sporten of starten met sporten^[7].

Mensen hebben wel de intentie om te kiezen voor een uitdagende route, zo laat Brits onderzoek zien. Variërend van 14% voor een specifieke evenwichtsbalk route tot 78% voor een route met brede, lage stapstenen of een boomstam met een leuning^[8]. Zowel de jongere als de oudere onderzoeksdeelnemers waren enthousiast, maar in gedrag kozen de ouderen minder vaak voor uitdagende routes omdat ze zich niet op hun gemak voelden vanwege schaamte, angst, voorzichtigheid en/of groepsdruk^[8]. 

Andere oorzaken waarom mensen sport- en beweegroutes niet gebruiken:

• Onbekendheid van de route^[4]  
• Onaantrekkelijke fysieke omgeving^[5]
• Weersomstandigheden (wind, sneeuw, kou en regen)^[4] 
• Scheefliggende stoeptegels in de omgeving^[4] 
• Lage digitale vaardigheden en het ontbreken van smartphones voor het scannen van QR-codes^[9]

3. Wat zijn ontwerpprincipes voor een sport- en beweegroute? 

Hoewel schaamte, angst, voorzichtigheid en groepsdruk sommige volwassenen afschrikken, kan een meerderheid van de mensen met een intentie tot bewegen overgehaald worden om een ​​uitdagendere route te kiezen^[8]. Sociale en fysieke omgevingsfactoren kunnen de overgang van intentie naar gedrag vergemakkelijken^[10]. Denk aan factoren als ontwerp, veiligheid, moeilijkheidsgraad, locatie en bewegwijzering^[8]. 

De locatiekeuze voor een sport- en beweegroute bepaalt voor een groot deel het succes ervan. Denk aan een locatie waar mensen graag en makkelijk vertoeven^[11]. Mensen wandelen het liefst in de natuur en niet in een versteende omgeving of langs drukke wegen^[5].

Ontwerpprincipes:

• Creëer mogelijkheden voor het lopen van verschillende afstanden^[12]. Denk aan sportroutes van 2 kilometer en beweegroutes van 500 tot 1.000 meter^[2,11]. 
• Geef mogelijkheden tot het verkorten van het parcours of een afwisselende volgorde van oefeningen te volgen^[5]. 
• Laat routes op elkaar aansluiten^[7,11,13].
• Zorg voor goede verlichting langs de sport- en beweegroute^[13].
• Zorg voor enkele rustpunten (bankjes) op de route, liefst met beschutting tegen regen en wind^[7,11,13].
• Creëer meerdere startplekken op de route en plaats bij elk een informatiebord met uitleg over het gebruik, gebruikte symbolen en voorzieningen als rustpunten, openbare toiletten en AED-toestellen^[2,11]. Zorg dat je bij startplek een fiets kunt stallen en overweeg een watertappunt^[13].
• Zorg dat routemarkeringen, speelse elementen, opdrachten en bewegwijzering goed vindbaar zijn (herkenbaarheid en zichtbaarheid) en de juiste richting aangeven (vooral bij kruispunten)^[2,4,5,13]. Denk bij routemarkeringen aan tegels met (kinder)tekeningen, mozaïektegels, beschilderde stenen of andere kunstuitingen^[10]. 
• Plaats beweegopdrachten niet op plekken waar mensen zich bekeken voelen, zoals bij een voordeur, keukenraam of drukke weg^[5].
• Zorg voor variatie in de beweegopdrachten, denk aan kracht-, lenigheid-, snelheid-, uithoudingsvermogen- en balansoefeningen. Zorg dat oefeningen geschikt zijn voor jong en oud en op meerdere niveaus zijn te doen^[5,7,11].
• Gebruik duurzame, robuuste en mooie materialen voor markeringen, speelse elementen en straatmeubilair^[7]. 
• Maak de route aantrekkelijk, liefst in een groene omgeving en overweeg het toevoegen van natuurlijke of kunstobjecten op de route^[5,9,13,14]. maar plaats de route niet op een afgelegen locatie^[11].
• Zorg dat de omgeving goed is onderhouden en opgeruimd. Denk aan een vuilnisbak bij een rustplek^[5,7,13].
• Maak de route goed bereikbaar en betreedbaar. Denk aan egale bestrating en afwezigheid van drempels voor toegankelijkheid voor rollatorgebruikers^[5,7].

Betrek wijkbewoners, bedrijven en lokale partijen bij het ontwerp en de locatiekeuze. Zij kennen hun wijk het best^[15]. Hoe je een route realiseert zie je in deze video.

4. Hoe stimuleer je het gebruik van sport- en beweegroutes? 

Een beweegroute kan als interventie bijdragen aan beweegstimulering, maar de effectiviteit is beperkt zonder aanvullende maatregelen. Net als bij beweegtuinen blijkt aanvullende programmering nodig: activiteiten, begeleiding en communicatie^[5,6].

Activiteiten en interventies

Om een route succesvoller te maken kun je denken aan vormen van beloning of organiseren van activiteiten^[5]. Denk aan loopgroepen of sportgroepjes uit de buurt of georganiseerde wandelingen vanuit het wijkcentrum^[5]. Groepsdeelname wordt als stimulerend ervaren door gezelligheid, saamhorigheid en het onderhouden van contacten^[4]. Schaamte, angst, voorzichtigheid en groepsdruk zijn mogelijk weg te nemen door hierover te praten in een groep^[4]. Het gezamenlijk drinken van koffie of thee is een belangrijke stimulans om deel te nemen aan een activiteit^[7,10]. Het zien van actieve anderen, het ervaren van een hoge mate van sociale cohesie en steun van lotgenoten is positief geassocieerd met het beweeggedrag^[10,16].

Begeleiding en coaching

Voor meer gebruik van een sport- en beweegroute zijn begeleiders noodzakelijk^[5]. Denk hierbij aan vrijwilligers en gezondheidsprofessionals die de beweegroutes gebruiken in functie van hun coaching (huisartsen, fysiotherapeuten, preventiewerkers, ergotherapeuten, buurtsportcoaches, verenigingstrainers, sportschoolhouders, sportinstructeurs)^[11]. Een vaste begeleider draagt bij aan het succes van een interventie^[7].

Communicatie en voorlichting

Voorlichting geven over de risico’s bij inactiviteit en sedentair gedrag maakt de kans groter dat mensen gebruik gaan maken van een beweegroute. Promotie doet de bekendheid en mogelijk het gebruik toenemen^[4]. Bekendmaking van routes kun je stimuleren via social en online media (zoals in Nijmegen) en door middel van bekenden en sleutelfiguren (zoals huisarts, thuishulp, apotheker, buurtwerkers, ambassadeurs)^[7,8,11]. Zorg voor communicatie op maat – welke middelen zijn effectief bij welke doelgroep?

5. Conclusie

Het realiseren van een sport- of beweegroute (hardware) is alleen niet voldoende voor beweegstimulering. Beweegroute-experts geven aan dat behoeften, draagvlak en betrokkenheid van wijkbewoners (orgware) cruciaal zijn. Ook hangt het succes van een sport- en beweegroute mede af van de programmering en activering van mensen (software). Met name als het gaat om ouderen zijn veilige omgeving, goede begeleiding en aanbod op maat belangrijk voor beweegstimulering in buitenruimte. Dat vereist een goede borging (eigenaarschap) binnen de juiste organisaties (orgware), zowel voor onderhoud en beheer als voor programmering. Alle onderdelen van het BVO-model blijken belangrijk om van een sport- en beweegroute een succes te maken. 

Lees meer

• Kindvriendelijke speel- en beweegroutes