Alles over sport logo

Sportpsychologie in het betaald voetbal: een taboe?

Omgaan met druk en prestaties in het voetbal. Kan een sportpsycholoog daar iets in betekenen? Een overzicht van bestaande taboes en de visie van de nieuwe generatie voetbalcoaches.

Hoe komt het dat Feyenoord onder de druk leek te bezwijken in de kampioenswedstrijd tegen Excelsior? Wat kunnen coaches doen wanneer hun speler technisch goed voetbalt tijdens de training, maar in de wedstrijd niet presteert? Hoe gaan spelers en coaches om met de druk van media en supporters? Praten over de mentale aspecten van voetbal leek lang een taboe, maar we zien dat dit soort vragen steeds meer aandacht krijgen, zowel van (oud) spelers, coaches én media.

Een verkenning onder een nieuwe generatie voetbal coaches leert ons dat mentale ontwikkeling en het effect op voetbalprestatie door hen wordt benoemd als belangrijk. Een sportpsycholoog is welkom in de begeleidingsstaf en wordt gezien als een klankbord voor coaches en spelers. Wel adviseren ze om weg te blijven van de term ‘psychologie’, aangezien dit weerstand oproept in de voetballerij én de media. In dit artikel lees je meer over de rol die een sportpsycholoog volgens de coaches kan innemen en wat dit betekent voor sportpsychologen en de voetbalwereld.

Wat is sportpsychologie?

Het bewust worden en structureel trainen van je psychologische (sociale, cognitieve en emotionele) vaardigheden om tot optimale sportprestaties en een verbeterd welzijn van de sporter te komen. Hierbij gaat het om dingen zoals: omgaan met druk, spanning en tegenslag, het verbeteren van kijkgedrag, communicatie en het nemen van beslissingen. Dit kan in teamsessies en individuele sessies zowel op als naast het veld. (Bron: Wouw Performance Coaching)

Nog weinig aandacht voor mentale training

Aandacht voor mentale ontwikkeling wordt gezien als onderdeel van de training en even belangrijk als technische, tactische en fysieke training. ‘Het trainen van mentale onderdelen is niet anders dan het trainen van een traptechniek’, aldus een coach. Opvallend daarbij is dat de aandacht die wordt besteed aan mentale training, niet in verhouding staat tot de andere trainingsaspecten.

Met een slecht gevoel de wedstrijd in gaan zorgt ervoor dat je niet het maximale resultaat behaald, ook al ben je technisch beter en tactisch goed voorbereid. In de kop moet het goed zitten.

Term ‘psychologie’ is taboe

Verder geven coaches aan dat de naam sportpsychologie een taboe is binnen het voetbal en zorgt voor afkeer bij coaches en spelers. De voetbalmedia draagt ook niet in positieve zin bij aan de beeldvorming rondom sportpsychologie. Performance Coaching en Mental Coaching zijn benamingen die volgens de coaches beter ontvangen worden. Volgens coaches moet er iemand in de begeleidingsstaf zitten die de competenties heeft om spelers te begeleiden op mentaal vlak. Het maakt niet uit of deze persoon sportpsycholoog is.

Op welke vlakken helpt mentale training

De jonge generatie coaches bekijkt de ontwikkeling van spelers vanuit een breed perspectief. Uiteindelijk gaat het om het verbeteren van prestaties. Specialistische kennis over gedrag en beïnvloeding is daar een onderdeel van. Coaches hebben deze specialistische kennis en competenties om mentale aspecten te trainen niet altijd zelf in huis. Dus willen ze op dit vlak worden ondersteund. Waar gaat het dan over bij het trainen van mentale aspecten in het voetbal?

Hieronder worden twee trainbare voorbeelden genoemd waar een sportpsycholoog van toegevoegde waarde kan zijn. De sportpsycholoog:

  • helpt de speler onder druk focus te houden op de handeling die gevraagd wordt op dat moment. Helpt de speler dus bij het richten van aandacht op de taak.
  • voorkomt dat de gedachte van spelers gaat naar de gevolgen van falen en wat andere mensen daarvan vinden. Helpt de speler dus gedachten te controleren, zodat negatieve energievretende gedachten wegblijven.

Van individueel niveau naar teamniveau

Naast ontwikkeling van individuele spelers kan de sportpsycholoog volgens coaches ook van toegevoegde waarde zijn voor ontwikkeling op teamniveau. Coaches geven aan dat zij meer aandacht willen voor hoe karakters van spelers elkaar beïnvloeden, en uiteindelijk van invloed zijn op de teamprestatie.

Wat betekent jouw persoonlijkheid op het veld, qua voetbalgedrag? En wat betekent dit voor het team? Hoe reageer je als je weet dat een teamgenoot zo is?

Waarde van sportpsychologie voor de coach zelf

Ook voor de coaches zelf is de sportpsycholoog van toegevoegde waarde. Volgens de coaches zou een sportpsycholoog vooral de rol van klankbord kunnen aannemen. Concreet geeft de sportpsycholoog feedback aan de coach, bijvoorbeeld als het gaat over de wijze waarop de coach communiceert met spelers. Coaches geven aan baat te hebben bij iemand die observeert, uitdaagt, reflecteert op wat er speelt, kan sparren en wijst op tekortkomingen. De sportpsycholoog houdt de coach als het ware een spiegel voor.

Kortom: voetbalcoaches van de toekomst zien een nadrukkelijkere rol weggelegd voor de sportpsycholoog in de begeleidingsstaf dan nu vaak het geval is. Sterker nog, er zijn coaches die aangeven te kiezen voor een topsportbegeleider of gedragsanalist in de staf in plaats van een extra assistent trainer.

Waar eindigt de rol van de sportpyscholoog?

Een niet beantwoorde vraag is waar de rol van de sportpsycholoog ophoudt. Hierover hebben coaches wel ideeën, bijvoorbeeld de rol tijdens wedstrijden. Coaches zien geen toegevoegde waarde van de sportpsycholoog die plaatsneemt op de bank tijdens wedstrijden. Observeren vanaf de tribune en op een later moment feedback geven aan de coach en spelers is wenselijk. Ook rijst de vraag in hoeverre de sportpsycholoog altijd en overal bij aanwezig is. Meningen hierover verschillen. De sportpsycholoog moet wel een duidelijke functie hebben.

Uitdagingen voor sportpsychologen

Poster Mentaal vaardige voetballer
(Bron: Nynke Zijlstra)

Dit klinkt allemaal heel rooskleurig voor het vakgebied sportpsychologie, maar ook deze coaches merken weerstand van coaches, spelers, bestuur en media. Wat is er nodig om het belang van mentale training en ontwikkeling een groter onderdeel te laten zijn binnen het voetbal? Een grote uitdaging is weggelegd voor het inzichtelijk maken van sportpsychologie op de voetbalprestaties. Zorgt aandacht voor mentale ontwikkeling en het vergroten van het zelfvertrouwen voor het maken van betere penalty’s? Hoe kunnen coaches aantonen dat de mentale begeleiding de voornaamste reden is voor de verbeterde voetbalprestatie?

Voor sportpsychologen betekent dit dat zij ontwikkeling en verbetering op het veld zichtbaar moeten maken. Voor draagvlak onder sceptische coaches, bestuursleden en media is het essentieel dat sportpsychologen aansluiten bij de voetbal praktijk door met praktische voorbeelden te laten zien waarom mentale training een voetballer verder helpt.

Tim Koning, sport- en prestatiepsycholoog, heeft onlangs ook een onderzoek gedaan naar de beeldvorming van sportpsychologie en heeft daarin sportpsychologen en coaches geïnterviewd om inzicht te krijgen in de manier waarop zij met sportpsychologie werken en wat daarvan de meerwaarde is. Op basis van zijn onderzoek is een poster ontwikkeld om sportpsychologie toegankelijker te maken voor trainers en voetballers. De poster is ontwikkeld voor coaches en voetballers, door Nynke Zijlstra.

Conclusie

Is de inzet van een sportpsycholoog een taboe in het voetbal? ‘Ja’ en ‘nee’, is het antwoord volgens de coaches. Een jonge generatie coaches is overtuigd van het belang van sportpsychologie in het betaald voetbal. De voetbalwereld in zijn geheel is daarentegen nog niet overtuigd van de toegevoegde waarde en daar blijft de beeldvorming negatief. Aan sportpsychologen de taak om op eenvoudige manier hun toegevoegde waarde voor spelers en coaches te communiceren. En aan de nieuwe generatie coaches de taak zich te blijven uitspreken als voorstander van mentale training vanuit een ontwikkelingsperspectief.

Met dank aan de KNVB en Wouw Performance Coaching


Artikelen uitgelicht


Gezonde leefstijl
Sportaanbieders
Voetbal
public, professional
effecten op prestatie