Alles over sport logo

Interview: Ger Post, auteur van Stalen Zenuwen

Ger Post is journalist en docent Brein en Cognitieve Wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Hij schreef het voor de leek toegankelijke en aantrekkelijk boek over hersenonderzoek: Stalen zenuwen, hoe topsporters presenteren onder druk (en wat jij daarvan kunt leren). Het boek is aanleiding Ger te interviewen over zijn inzichten en deze te delen met de lezers van allesoversport.nl.

Foto: Ger Post

Ger geniet in Nice van zijn vakantie terwijl ik mijn vragen stel, hij waarschuwt dat hij minder van de Spelen heeft gezien dan hij zou willen. De Nederlandse verrichtingen heeft hij beperkt kunnen volgen omdat de Franse media heel begrijpelijk andere voorkeuren heeft.

Hoe ver gaan we voor een medaille?

Er is flink wat rumoer geweest in Nederland omdat Yuri van Gelder door NOC*NSF naar huis is gestuurd. Hij vierde het behalen van een finaleplaats aan de ringen door wat biertjes te drinken onder familie tot in de vroege uurtjes. Dit was niet het gedrag dat van een topsporter verwacht wordt, vond NOC*NSF. Op aandringen van zijn coach werd deze disciplinaire maatregel genomen. Wat denk jij ervan: leert Yuri van zijn fouten?

Wat ik opvallend vond in de situatie is de rol van NOC*NSF. Er zijn situaties geweest waarin die organisatie een heel andere opstelling koos. Het was eerder denkbaar dat winnen zo belangrijk was, dat het menselijke bijna uit beeld verdween. Nu is de kans op een medaille opgegeven, voor een bepaalde attitude. In mijn boek geef ik een voorbeeld van het andere gezicht van NOC*NSF. Dat zie je terug in het verhaal bobsleeër Edwin van Calker, die tijdens de winterspelen in Vancouver besloot dat hij niet de verantwoordelijkheid durfde te nemen voor de afdaling in Wystler met de viermansbobslee. Dat die afdaling levensgevaarlijk was, was al bewezen door de dood van een Georgische rodelaar die met 140 km/u uit de bocht vloog, tegen de paal klapte en overleed. Onze chef de mission vertelde stuurman Van Calker echter: “Edwin je moet ophouden met het gebeuzel dat je verantwoordelijk bent voor die drie achter je. Het zijn volwassen kerels met hun persoonlijke verantwoordelijkheid.” Van Calker weigerde en stapte uit. Dat onverwachte besluit leverde hem een storm aan kritiek op. Hij werd afgespiegeld als angsthaas en doetje. Wat dat betreft vind ik de opstelling van NOC*NSF nu bij Yuri van Gelder verrassend. Het gaat nu niet alleen om het winnen en de gouden plak maar ook om zijn gedrag als mens.”

Verheerlijking van sport

Welke impact heeft sport op onze samenleving volgens jou?

“De samenleving wordt steeds meer benaderd als een sportveld valt me op. Om met filosoof René Gudde te spreken: “In alle hoeken van de samenleving staan scoreborden te knipperen.” Peilingen en rankingen drukken de toestand van ondernemingen en maatschappelijke initiatieven uit. Iets dat competitie in de samenleving aanwakkert. Bovendien zijn de verwachtingen die rondom topsport worden geschapen enorm. De website van NOC*NSF ademt de rol die NOC*NSF haar sporters toedicht, namelijk normen en waarden zoals discipline en heel hard werken. Zelfs de Koning wordt geframed als een man die sport hoog in het vaandel heeft. Door de verheerlijking van sport wordt de realiteit wat uit het oog verloren. Daardoor wordt misschien wel ten onrechte gedacht dat dit beeld van hard werken, discipline en opoffering past op al deze topsporters. Ook sporters kunnen worstelen met discipline, zo blijkt uit het verhaal van Van Gelder. NOC*NSF realiseert zich waarschijnlijk niet dat de wijze waarop zij communiceert en de wijze waarop zij sporters neerzet zij daarmee bijdraagt aan verwachtingen die nauwelijks realistisch zijn voor sporters.”

Sporters als supermensen

Wat bedoel je met NOC*NSF is niet realistisch?

“NOC*NSF maakt helden van de sporters met nadruk op eigenschappen als een ijzeren discipline en een winnaarsmentaliteit. Of de sporters daar op termijn zelf ook zo gelukkig mee zijn, dat is de vraag. Het is een eenzijdig beeld. Edith Bos beschrijft in haar fantastische en goudeerlijke boek Expeditie Edith hoe ze juist van een van haar teamgenoten tijdens Expeditie Robinson leerde dat het niet altijd alles-of-niks is in het leven. Als je een spelletje verliest is dat niet het einde van de wereld er komt wel weer een nieuwe kans. Die relativering was voor haar haast onmogelijk te begrijpen. Van verliezen kon ze lang ziek zijn. Sporters zijn geen supermensen, maar mensen die uitblinken in een sport. Of die discipline en werklust zomaar gekopieerd kan worden naar ander werk, dat weet ik niet zo goed. Er zijn genoeg voorbeelden van sporters die niet goed uit te voeten kunnen in een andere rol in de samenleving. NOC*NSF laat eenzelfde gedrag zien als Edith over zichzelf beschrijft: namelijk de focus op het aantal medailles en de kleur ervan. Voor elke Olympische Spelen wordt er weer een doel gesteld – en als dat niet gehaald wordt, is de missie niet geslaagd. Je kunt je afvragen of het stellen van zo’n doel handig is.”

Medailles als doel achterhaald?

NOC*NSF zorgt voor teveel nodeloze druk?

Dat sporters zo goed mogelijk hun best doen het maximale uit zichzelf te halen is evident. Hoeveel medailles je dat gaat opleveren, ligt echter niet in je eigen controle. Dus waarom zou je je lot daaraan verbinden? Een ploeg kan net pech hebben omdat ze een paar keer naast een medaille grijpt. Ondanks dat ze beter presteren dan ooit tevoren, bijvoorbeeld met veel persoonlijke records. Alsnog is de missie dan mislukt als je puur in medailles denkt. Maar dat is geen goede beoordeling van de feiten. Het idee is dat de focus op medailles voor een extra stimulans zorgt. Maar ik denk niet dat er iemand is op die Olympische Spelen die een extra zetje nodig heeft. Deze sporters zijn al op en top gemotiveerd.”

Sportwaarden in organisaties

Kun je die sportwaarden vertalen naar organisaties?

“De Olympische Spelen zijn interessant omdat ze maar een keer in de vier jaar langskomen. Dat geeft extra druk: dan moet het gebeuren. Dat zijn momenten die vaak niet te vergelijken zijn met druk in een organisatie. Toch worden sporters uitgenodigd om uit te leggen hoe hun winnaarsmentaliteit hun de winst bezorgde. Een aantrekkelijk perspectief voor de managers die resultaten willen afdwingen. Maar de omstandigheden waaronder die topsporters presteren, zijn heel andere omstandigheden dan die van werknemers in een organisatie. Die ervaren bijvoorbeeld druk en stress als ze een presentatie moeten geven. Dat is iets dat je incidenteel doet, en dus niet te vergelijken met een sportieve activiteit uitvoeren waarop je jarenlang hebt getraind. Als je druk ervaart voor het geven van een presentatie, los je dat niet op met een winnaarsmentaliteit. Dan kun je beter uitzoeken waar de druk door komt en daarmee te gaan oefenen. Bijvoorbeeld door de presentatie zo goed mogelijk na te bootsen in je trainingen, met publiek en tijdsdruk.”

Oorzaak of gevolg?

Ik las vanmorgen in de Volkskrant: Rio is niet ingericht op verliezen en de sport leert niet van fouten. Klopt dat?

“In de sport maar ook daarbuiten bestaat de neiging om je alleen op winnaars te richten en daarbij de verliezers te negeren. Dit maakt dat je gevoeligheid creëert voor zaken die winnaars gemeen hebben, zoals zelfvertrouwen of – zoals bij Edith Bos – de drang naar winnen. Die eigenschappen worden dan vervolgens vaak als succesfactoren bestempeld. Maar het zou wel eens zo kunnen zijn dat ze het gevolg van de overwinning zijn. We zouden meer moeten leren van onze missers. Sporters die niet winnen hebben dikwijls net zo hard gewerkt, maar hebben misschien tegenwind of minder mazzel gehad.”

Wat is stress?

Je bepleit dat we de stress rationeel moeten benaderen door te analyseren wat het is waar we de meeste druk door ervaren, is dit voor vrouwen anders dan voor mannen?

“Ik heb het verschil tussen mannen en vrouwen in Stalen Zenuwen niet uitgewerkt omdat ik het lastig vond en erg geen literatuur over gevonden heb. Verschillen tussen mannen en vrouwen liggen gevoelig en de discussie wilde ik in dit boek niet openen. Definities van stress zijn sowieso complex en dan nog verschillen tussen mannen en vrouwen is al helemaal lastig. Alles wordt gemakkelijk onder ‘stress’ geschaard. Cadeaus kopen voor Sinterklaas, druk op het werk, … Vooral de populaire literatuur maakt het lastig om er een bruikbaar begrip van te maken. Eerst was stress vooral de beschrijving van een proces. Later werd het een ‘ding’ dat effecten sorteert ook op het brein, wat mogelijk zelfs tot extra stress leidt.”

Beloften van mindfulness

In het hanteren van stress worden mindfulness en yoga gezien als kansrijke wegen. Ben jij het daarmee eens, of zie jij ze vooral als symptoom bestrijders?

“Ja dat is misschien wel een goede conclusie. Mindfulness is weleens omschreven als in een luchtballon opstijgen, je gedachten van bovenaf zien en zo als het ware afstand nemen van je negatieve of stressvolle gedachten. Maar dat is een moment. Als je daar weer uit gaat, heb je weer dezelfde gedachten. Of gebeurt er toch iets in je brein als je mediteert? Dat is moeilijk te vergelijken en onderzoeken omdat het moeilijk te controleren is. De verhalen over meditatie hebben vaak enorme verwachtingen in zich, ook die over het hersenonderzoek naar de techniek. De resultaten uit het meest serieuze onderzoek op dit gebied zijn niet doorslaand en er is nog veel meer kwalitatief goed onderzoek nodig om te achterhalen of de claims van de beoefenaars gerechtvaardigd zijn. Daarmee is niet ontkend dat veel mensen wel een werkzame ervaring bij meditatie hebben.”

Leren van verliezen

Wat adviseer jij of stress te lijf te gaan?

“De eerste stap is nadenken en analyseren welk aspect bij jou de druk oplevert. En vervolgens daarmee oefenen in een zo reëel mogelijke situatie. Dat is wat je kunt doen. En voor sporters geldt dat we de aandacht niet alleen op de winnaars maar ook op de verliezers moeten richten in de analyses. Het is een denkfout om alleen de gedeelde succesfactoren te bestuderen. Onder de verliezers zijn immers ook veel overeenkomstige ervaringen en voorbereidingen te vinden. Als we de faal- en succesfactoren die we kunnen beïnvloeden willen leren kennen, dan moet je naar winnaars én verliezers kijken. Want onze mogelijkheden om winst af te dwingen zijn beperkt. Er is teveel toeval en er zijn steeds andere omstandigheden. Kortom: creëer stalen zenuwen in trainingen en laten we leren van verliezen!”


Thema

Onderwerpen

Artikelen uitgelicht


Topsport
public, professional
effecten op prestatie