Onderzoek
Onderzoekers van de VU vragen al jaren ouderen in steekproeven naar hun leefstijl en gezondheid. Dat is het LASA-onderzoek: Longitudinal Aging Study Amsterdam[1]. In 2020 vroegen de onderzoekers ouderen specifiek naar veranderingen in leefstijl door de coronapandemie[2]. 1.119 mensen deden mee aan het onderzoek, van wie 123 in quarantaine zijn geweest. De gemiddelde leeftijd was 74 jaar.
Ouderen bewegen minder
Ongeveer de helft van de deelnemers aan het onderzoek beweegt minder sinds het begin van de coronapandemie. Vooral bij mensen die in verplichte of zelfgekozen quarantaine zijn (geweest), is dat het geval. Zij zeggen twee keer zo vaak dat ze minder bewegen, vergeleken met de mensen die niet in quarantaine zijn geweest. Ook geven ze anderhalf keer zo vaak aan dat ze minder sporten in de pandemie.
Minder bewegen komt vaker voor bij vrouwen dan mannen, vaker bij mensen die alleen wonen dan mensen die samenwonen en vaker bij mensen met functionele beperkingen dan mensen zonder functionele beperkingen. Vooral degenen met drie tot zeven functionele beperkingen bewegen minder: zij zeiden dit tweeënhalf keer vaker dan mensen zonder fysieke beperkingen. Functionele beperkingen zijn bijvoorbeeld niet kunnen traplopen zonder rust en niet zelfstandig kunnen douchen.
Ook geldt: hoe jonger, hoe vaker sprake is van afname in bewegen en sporten. Wat betreft die afname maakt het niet uit of mensen wel of niet voldoende bewogen vóór corona. In die beide groepen is de afname even groot.
Verandering in voeding
Ouderen passen niet alleen hun beweging aan in coronatijd. De pandemie is ook terug te zien in hun voeding. Minder dan 10% van de deelnemers slaat vaak de warme maaltijd over of eet te weinig. 42% is aangekomen in gewicht. Net als bij bewegen veranderen mensen met een functionele beperking het vaakst hun gedrag in negatieve zin. Het gaat dan vooral om minder (goed) eten.
De onderzoekers zien enkele verschillen tussen de groepen die wel en niet in quarantaine zijn geweest. In de eerste groep slaan relatief meer mensen maaltijden over en eten meer mensen minder. Ook eten ze meer snacks. Daarbij hadden relatief meer mensen moeite met boodschappen doen en zijn meer mensen in gewicht aangekomen. Opvallend is dat mensen die al te weinig wogen minder zijn gaan eten of afvallen. Mensen met overgewicht of obesitas kwamen juist vaker aan. De groep die te weinig beweegt, snackt ook meer.
Lessen voor professionals
Met de vaccinaties is het einde van strenge beperkingen in zicht. Tot dan is het belangrijk te leren van uitkomsten van dit onderzoek en alert te zijn op de ouderen die minder bewegen en ongezonder eten. Houd vooral de mensen die al beperkt zijn of alleen wonen in de gaten. Zij laten vaker negatieve verandering zien in hun leefstijl. Mogelijk krijgen mensen met beperkingen te weinig ondersteuning om die verandering te voorkomen.
Ook in de tijd na de coronamaatregelen is werk te doen. Ten eerste om de nadelige consequenties voor het gewicht terug te draaien: mensen met ondergewicht die zijn afgevallen moeten aankomen, te zware mensen die zijn aangekomen hebben hulp nodig bij het afvallen. Ten tweede om beweging en voeding weer gezonder te maken bij ouderen die dat niet zelfstandig lukt. Wie voor de pandemie weinig moeite had om gezond te leven, zal dat vermoedelijk op eigen kracht weer oppakken.
Tips voor zorg en sport
- Vraag mensen naar veranderingen in beweging en voeding tijdens de coronapandemie.
- Bij minder of te weinig bewegen:
- Vraag waarom mensen minder bewegen.
- Leg uit dat blijven bewegen essentieel is voor gezondheid en behoud van zelfredzaamheid.
- Wijs mensen op de tips om veilig te sporten en bewegen. Missen mensen het sociale aspect van bewegen in groepsverband? Wijs hen op de mogelijkheden om ook online ‘samen’ te sporten, of met zijn tweeën te wandelen of fietsen.
- Benadruk het belang van verschillende vormen van bewegen: voor conditie, spier- en botversterking en balans. Stimuleer ouderen zoveel mogelijk te voldoen aan de beweegrichtlijnen. Sterke spieren zijn belangrijk voor het behoud van zelfredzaamheid.
- Bij minder eten: wees vooral alert op het minder consumeren van gezonde voeding in het algemeen en op minder eiwitconsumptie voor het behoud van spiermassa. Voer een screening uit op ondergewicht met bijvoorbeeld de SNAQ 65+. Ondergewicht heeft ernstige consequenties voor de gehele gezondheid, vergroot het risico op ziekte en verlengt de duur van het herstel daarvan.
- Als mensen overgewicht hebben en meer zijn gaan eten: zorg dat ze makkelijk kunnen instromen in de Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI).
- Beperk je niet tot jouw domein: een beweeg(zorg)professional kan ook wijzen op het belang van gezonde voeding en een voedingsprofessional kan ook praten over bewegen.
- Stimuleer mensen na de coronamaatregelen snel te beginnen met gezonder eten en bewegen en spreek mensen erop aan. Zorg dat fysiek verzwakte mensen ondersteund worden met een combinatie van krachttraining en gezonde voeding met voldoende eiwitten of eiwitverrijkte producten. Regel voor mensen die minder zijn gaan bewegen veilig sport- en beweegaanbod.
Praktische instrumenten
- Geef ouderen tips voor veilig fietsen, ook in coronatijd.
- Geef de Beweegposter mee.
- Gebruik de Beweegcirkel om mensen stapje voor stapje meer te laten bewegen.
Bronnen
- Hoogendijk EO, Deeg DJH, Poppelaars J, van der Horst M, Broese van Groenou MI, Comijs HC et al. The Longitudinal Aging Study Amsterdam: cohort update 2016 and major findings. Eur J Epidemiol 2016;31:927-45.
- Visser M, Schaap LA, Wijnhoven HAH. Self-Reported Impact of the COVID-19 Pandemic on Nutrition and Physical Activity Behaviour in Dutch Older Adults Living Independently. Nutrients. 2020; 12(12):3708. https://doi.org/10.3390/nu12123708
