Alles over sport logo

Special Heroes Art - kennismaken met kunst en cultuur

Special Heroes Sport is al meer dan 10 jaar een succes in het speciaal onderwijs. Het project krijgt nu navolging in Special Heroes Art, waarin kinderen en jongeren uit het speciaal onderwijs kennismaken met kunst en cultuur. In dit artikel interviewen we Franceline van de Geer, programmacoördinator Special Heroes Noordoost Nederland. Zij vertelt onder andere welke lessen SHA meenam uit SHS en wat sport en kunst van elkaar kunnen leren.

“Special Heroes Sport is 10 jaar geleden ontstaan uit de zorg dat kinderen en jongeren in het speciaal onderwijs aanzienlijk minder sporten. Doel van SHS was deze doelgroep te stimuleren tot sport- en beweegparticipatie in en om de school, door zelf te ervaren hoe leuk sport en bewegen is. Dat sluit aan bij de kerntaken van het speciaal onderwijs: namelijk leerlingen voorbereiden op een structurele en zinvolle vrijetijdsbesteding. Tien succesvolle jaren verder is onder andere bereikt dat 40.000 leerlingen van 380 scholen hebben meegedaan aan Special Heroes Sport, dat 500 sportverenigingen participeren en dat de sport- en beweegparticipatie van de doelgroep is gestegen met 12%-15%.”

Waarom is Special Heroes art gestart met de focus op sport?

“Starten met sport was een bewuste keuze. Scholen hadden destijds wel vaak kennismakingslessen op school rondom sport. Vakdocenten bewegingsonderwijs mistten echter een goede doorstroom naar sportaanbieders, en verankering van sportstimulering in het schoolbeleid. Vanuit deze twee behoeften is het Special Heroes sport programma gestart bij 17 scholen van De Onderwijsspecialisten. De focus op sport lag dus voor de hand omdat die vraag concreet vanuit de vakdocenten bewegingsonderwijs kwam. Wat ook hielp is dat sport (sterker dan kunst) tot de verbeelding spreekt bij zowel de ouders, als de directies en personeelsleden van de scholen.”

Waarom is de tijd nu rijp voor een vervolg met kunst en cultuur?

“Het succes dat scholen hebben ervaren bij sport, maakt dat zij een vergelijkbaar programma voor kunst en cultuur willen. Ook op dat terrein zien we een hele lage participatie van deze leerlingen bij kunst en cultuurinstellingen in hun vrije tijd. Bovendien hebben sommige leerlingen meer affiniteit met tekenen, muziek, of toneel. Veel scholen voor voortgezet speciaal onderwijs hebben een vakdocent drama of muziek, of een interne cultuur coördinator. In het speciaal basisonderwijs is vaak geen docent. Dan ben je afhankelijk van een groepsdocent die affiniteit heeft met muziek of drama. Scholen hebben dus duidelijk behoefte aan een kwaliteitsimpuls en zagen een rol weggelegd voor Special Heroes en onze manier van werken. Zo is de bal gaan rollen.”

Wat is er dan zo speciaal aan de Special Heroes manier van werken?

“Die vraag krijg ik heel vaak. Wat maakt ons anders dan andere sportstimuleringsprogramma’s van bijvoorbeeld gemeentes of sportfederaties? Projecten van anderen hebben vaak een kop en staart en eindigen na 1 of 2 jaar. Daardoor voelden scholen zich vaak niet verantwoordelijk, noch genoodzaakt om beleid op sport te maken. Special Heroes legt de regie van het programma echter vanaf dag één bij de school neer. Het is hun programma, zij bepalen wat er gebeurt en wij faciliteren dat programma omdat wij willen dat het programma ook na 2 jaar een plek in het schoolbeleid krijgt.”

Je bedoelt daarmee dat eigenaarschap en verantwoordelijkheid belangrijk zijn? 

“Het programma is toegesneden op de behoefte en situatie van de leerling. Het richt zich enerzijds op de uitvoering (gefaseerd een geschikt sport-/beweegaanbod creëren voor de doelgroep) en anderzijds op verankering (duurzame opname in het schoolbeleid). Dat maakt ons programma een succes. Na een looptijd van 2 jaar is 80% van de scholen zo enthousiast, dat ze sport vastleggen in hun schoolbeleid. Mede omdat ze vanaf dag één verantwoordelijk zijn voor het programma. Dat was een belangrijke les uit Special Heroes Sport voor Special Heroes Art.”

Wat maakt dat de financiering voor Special Heroes Art nu ook rondkwam? 

“We hebben dit vervolg in kunst en cultuur een aantal jaren voorbereid. We voerden gesprekken met scholen en het werkveld over Special Heroes Art en zijn op een aantal scholen in Gelderland met een pilot gestart. We keken naar de vragen en behoeften van scholen en kunst- en cultuurinstellingen, naar de drempels en naar welke aanpassingen nodig waren. Bovendien moet je scholen vinden die hun kop boven het maaiveld willen uitsteken en het willen proberen. Die experimenten in kleine groepjes hebben geleid tot de aanvragen bij het VSB fonds en NSGK. Deze fondsen geven financiering aan zowel Special Heroes Art, als aan zijn kennispartner het LKCA. ”

Was de stap van sport naar kunst groot voor Special Heroes?

“In een andere sector ontmoet je nieuwe mensen, met soms een andere kijk, kennis en ervaring, maar die met dezelfde passie iets willen creëren voor deze leerlingen. Dat is heel leuk, al kost het natuurlijk even tijd om je dat eigen te maken en een nieuw netwerk op te bouwen. Maar we zijn er nu klaar voor: onze infra- en organisatiestructuur zijn erop ingericht. Waar ik me wel over verbaas is dat cultuur en sport binnen het onderwijs nog twee zulke verschillende domeinen zijn, met nauwelijks kruisbestuiving. Terwijl ze allebei dezelfde doelen hebben: kinderen iets waardevols voor hun leven mee geven. Hen voorbereiden op zinvolle en structurele vrijetijdsbesteding, waarin ze zich kunnen ontwikkelen en hun talenten kunnen ontdekken.”

Wat biedt Special Heroes Art de kunstsector?

“Bij gebrek aan vakdocenten kunst, werken veel scholen al samen met lokale kunst- en cultuurinstellingen. Vanuit deze instellingen bezien, is dan ook de vraag wat Special Heroes Art toevoegt. Ons antwoord is dat wij streven naar duurzaamheid en naar verbinding tussen scholen en kunstinstellingen, op basis van het CMK (Cultuur Met Kwaliteit) beleid. Wij werken aan het creëren van een kunst- en cultuuraanbod voor leerlingen, aan verankering binnen het schoolbeleid, aan opname in het naschoolse aanbod, en aan investering in de expertise van docenten op scholen en bij instellingen. Door in een veilige schoolomgeving structureel aandacht te besteden aan kunst en cultuur, wordt de stap naar een kunstinstelling kleiner voor leerlingen. Die warme overdracht hebben de instellingen hard nodig.”

Hoe vergroten jullie de expertise van de docenten?

“Dat doen we samen met Stichting Tamino. In de Special Heroes Art methode nodigen we experts van de instellingen uit om aanbod op een school te verzorgen, en zo gevoel voor de leerlingen te ontwikkelen.Training on the job dus, die wordt aangevuld met bijeenkomsten voor deskundigheidsbevordering. Ook de scholen ondersteunen we met deskundigheid en beleidsborging. De school is de springplank naar buiten en als de vertrouwde gezichten van de lokale instellingen het aanbod ook na de schoolperiode verzorgen, is het eenvoudig om kunst als vrije tijdsbesteding tot een leefstijl te maken. De school is de aangewezen regisseur voor dit traject en vanuit Special Heroes Art stimuleren en ondersteunen we het planvorming- en samenwerkingsproces.”

En hoe betrek je de ouders van de leerlingen?

“De school is voor ouders en kinderen een veilige en vertrouwde partij. Die vertrouwdheid is van onschatbare waarde voor leerlingen uit het speciaal onderwijs. De binding met ouders wordt gestimuleerd door openbare lessen en uitvoeringen te organiseren aan het einde van een project. Daarnaast kunnen scholen een intermediaire rol vervullen in de financiële ondersteuning voor ouders met een smalle beurs. Zij kunnen bij het (jeugd)cultuurfonds een aanvraag doen om de cursusgelden voor instellingen te betalen. Dit is voor culturele activiteiten heel belangrijk, omdat dit niet – zoals in de sport – een door vrijwilligers ondersteunde sector is. Professionals verzorgen de lessen en verdienen hun brood ermee.”

Welke ervaringen opgedaan bij sport, kon je inzetten bij kunst?

“De ervaringen en de successen die Special Heroes Sport hebben gebracht, helpen enorm bij het opzetten van Special Heroes Art. We hebben uit de sportsector geleerd hoe belangrijk een lokaal netwerk voor de scholen is. Er moet een infrastructuur zijn voor in de school, na school en buiten school waarbij experts en begeleiders vertrouwde gezichten worden. Het tonen van eigenaarschap en bereidheid tot lokale samenwerking is erg belangrijk.”

Wat biedt kunst dat sport niet biedt?

“Wat bijzonder is aan kunst en cultuur, is de minder competitieve insteek. Het gaat om de expressie en het ontwikkelen van talent. Elk talent is anders en alles is goed. Het gaat om grenzen verleggen en keuzemogelijkheden voor deze groep te verruimen. Als kinderen en jongeren ontdekken wat ze kunnen en waar ze goed in zijn, maakt dit hen weerbaarder en minder afhankelijk van anderen. Kinderen en jongeren zijn zo creatief: ze stralen als ze hun eigen kunstwerken aan hun ouders laten zien. Het maakt niet uit of het een schilderwerk is of een rap, ze weten je te raken en ze laten zichzelf zien en dat is zo mooi. Het draagt bij tot wie ze zijn. Kwetsbare jongeren hebben dat zeker nodig. Je geeft hen daarmee iets heel waardevols voor het leven.”

Wat biedt de toekomst?

Wij gaan graag de komende jaren aan de slag met 50 scholen voor speciaal onderwijs, zowel basis als voortgezet onderwijs in Nederland. Dat hoeft niet allemaal tegelijk, het kan verdeeld in de komende 4 jaar starten. In Zwolle bij Onderwijscentrum de Twijn zijn we al gestart. Scholen kunnen bij het Fonds Cultuur Participatie een aanvraag doen voor de impuls muziekonderwijs. Op deze wijze combineren we bij deze aanpak de verschillende subsidies, zodat er voldoende middelen zijn. We vragen ook een eigen bijdrage van de school, omdat we hebben ervaren dat je ‘eigenaar’ voelen van het programma, een succesfactor is. Het kost tijd om de juiste mensen, de infrastructuur en de ontvankelijkheid te organiseren. School en lokale kunst en cultuuraanbieders kunnen zo het vertrouwen van de leerlingen winnen en daarmee de ouders het vertrouwen geven dit te steunen!”

Meer lezen? Vind publicaties over Special Heroes of cultuur in de Kennisbank Sport en Bewegen.


Artikelen uitgelicht


Meedoen door sport en bewegen
Onderwijs
Jongeren, Kinderen
professional
opinie
sporten met lichamelijke beperking, sporten met verstandelijke beperking