Alles over sport logo

Onbewust beïnvloeden: mag dat wel?

Gedrag komt voor een groot deel onbewust tot stand, door te reageren op de omgeving (situatie) waarin we ons bevinden. Door aanpassingen van die omgeving is ons gedrag dus ook te beïnvloeden. Zonder dat we het door hebben! Onbewust beïnvloeden, mag dat wel? Een ethische discussie belicht.

Commerciële partijen maken volop gebruik van onbewuste gedragsbeïnvloeding, bijvoorbeeld om ons hun product te laten kopen.

Sluikreclame en subliminale reclame

Commerciële partijen maken volop gebruik van onbewuste gedragsbeïnvloeding, bijvoorbeeld om ons hun product te laten kopen. De één doet dat opzichtiger dan de ander. Je kunt denken aan sluikreclame (bijvoorbeeld een bekende acteur in een bekende film die ineens een flesje van een bekend biermerk in zijn hand heeft). Maar er zijn ook subtielere vormen van onbewuste beïnvloeding. Als je op internet op ‘subliminale reclame’ zoekt, dan kom je allerlei voorbeelden tegen. Een heel bekend voorbeeld komt uit 1957: tijdens een film verscheen de tekst ‘Honger? Eet popcorn!’ in beeld. Heel kort. Zo kort zelfs, dat de tekst bewust niet waarneembaar was. Wel onbewust: hersenen registreren en verwerken het beeld namelijk wel degelijk. Dit zal ongetwijfeld de popcornverkoop tijdens de desbetreffende voorstelling hebben opgestuwd. De reclame vergrootte de kans dat bezoekers in de zaal die honger hadden en popcorn lekker vonden, in de pauze een bakje van de gepofte lekkernij bestelden.

Verontwaardiging

Deze vorm van gedragsbeïnvloeding roept natuurlijk een hoop verontwaardiging op. Niemand vindt het leuk om geen controle te hebben over het eigen gedrag. Mensen willen zelf bepalen of ze wel of geen popcorn kopen. Onbewuste gedragsbeïnvloeding kan weliswaar ook op een positievere manier worden ingezet, maar het blijft een lastig verhaal. Want wat is bijvoorbeeld het ‘gewenste gedrag’? Wie bepaalt dat? En ook al zou dit gedrag, bijvoorbeeld sporten, iemand duidelijk alleen maar voordelen opleveren, dan nog is het diens eigen keuze daar interesse in te hebben of niet. Dat pleit wellicht tegen het inzetten van onbewuste gedragsbeïnvloeding. Aan de andere kant, we worden hoe dan ook beïnvloed door de omgeving. Als daarin alleen maar verleidingen zitten die ons op het ‘slechte’ pad brengen, dan is het misschien wel goed als er ook duwtjes in de ‘goede’ richting tussen zitten.

Wat vindt de overheid van onbewuste gedragsbeïnvloeding?

(Foto: Kenniscentrum Sport)

Natuurlijk heeft de overheid goede bedoelingen. Toch heeft ze zichzelf (terecht) ook de vraag gesteld: mag je als overheid wel gebruik maken van onbewuste gedragsbeïnvloeding (bijvoorbeeld door nudging)? Ook al is het met de (beste) bedoeling om de burger daarmee te helpen. De Raad voor Maatschappelijk Onderzoek (RMO) is daarom in 2014 door de overheid gevraagd hier een advies in te geven. Kort samengevat gaat het er in hun advies om dat onbewust beïnvloeden van gedrag niet zou moeten worden ingezet om mensen een bepaalde richting op te sturen. Wel kun je een techniek als nudging, maar bijvoorbeeld ook lesprogramma’s, inzetten voor het vergroten van de keuzevaardigheid van mensen. Met andere woorden: je maakt ze weerbaarder tegen de onbewuste verleidingen in de omgeving, zodat ze zelf bewust de keuze kunnen maken. Er zit wel een grens aan de hoeveelheid keuzemogelijkheden die iemand aankan, zo staat in het advies. Het zal dus niet altijd effectief zijn om alleen nog maar meer beïnvloeding (keuzes) toe te voegen aan een omgeving.

Natuurlijk heeft de overheid ook andere manieren om de burger te beïnvloeden. Door het gericht inzetten van bijvoorbeeld regels en wetgeving, subsidies, belasting en verkeersborden, kan invloed worden uitgeoefend op de keuzes die we als burger maken. Dit blijft echter wel nog steeds een bewuste keuze.


Artikelen uitgelicht


Gezonde leefstijl
public, professional
overzichtsartikel
gezondheidsbevordering